Được biết lễ hội Ná Nhèm là lễ hôi rước sinh thực khí nam (hay còn gọi là tàng thinh) được tổ chức ở xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn.

Ná Nhèm trong tiếng Tày gọi là mặt nhọ, sau 50 năm thất truyền, đến năm 2012, lễ hội đã được phục dựng, quan tâm và tổ chức có quy mô đáp ứng nhu cầu thờ cúng, tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong vùng và du khách gần xa.

Theo lời kể của các cụ bô lão thì xưa có một toán giặc Tấc Tài Ngàn - hay còn gọi là giặc răng đỏ - đến chiếm đóng tại ngôi miếu thờ Thành hoàng Đức Cao Sơn ở sườn đồi Khau Dạ Háy (xã Trấn Yên, Bắc Sơn, Lạng Sơn). Chúng bắt con gái của dân làng lên giặt giũ, nấu ăn, ban đêm thắt miệng túi cho bọn chúng ngủ.

Lũ giặc còn làm một cái trống to, đêm xuống, chúng bắt các cô gái dắt dê lên mặt trống để giẫm tạo ra âm thanh dồn dập như xông trận làm dân làng hoang mang lo sợ. Ban ngày, chúng xuống làng giết người, cướp bóc của cải khiến dân làng căm phẫn.

Để giết giặc, dân làng đã bày mưu cho các cô gái phục vụ buộc miệng túi thật chặt khi giặc ngủ rồi làm ám hiệu cho dân làng biết để lên diệt giặc, quăng xuống suối Phai Huấn.

Sau khi bọn giặc chết không lâu thì trong làng xuất hiện dịch bệnh lạ, làm nhiều người và vật nuôi bị chết, hạn hán xảy ra liên miên. Tại gần ngôi miếu Xa Vùn xuất hiện một tổ ong chúa rất lớn, hễ người và gia súc đi qua đều bị ong đốt chết. Thầy mo cho rằng giặc chết vào giờ linh không được cúng tế cho ăn nên chúng quậy phá. Thời gian sau, dân làng đã tổ chức lễ hội Ná Nhèm cúng tế Thành hoàng và tục hèm đánh trận mô tả lại quá trình chống giặc của người dân.

Ngày nay, lễ hội đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp cuốc gia vào năm 2015. Tất cả các lễ vật cung tiến vẫn như mọi năm, nhưng về hình thù, màu sắc thì có sự thay đổi. Hai lễ vật chính là sinh thực khí nam (Tàng thinh) và sinh thực khí nữ (Mặt nguyệt) thu hút sự tò mò, thích thú của phần lớn du khách tới tham dự. Ý nghĩa của việc rước 2 lễ vật này là ước mong sinh sôi nảy nở, con cháu đầy đàn.

Trong năm 2018, vào sáng ngày 2/3 tức 15 tháng Giêng âm lịch, hàng nghìn người dân và du khách thập phương đã đến dự lễ hội.   

Tàng thinh năm nay được làm bằng gỗ dổi, có đường kính khoảng 22cm, chiều dài 1m30, trọng lượng trên 50kg. Điểm đặc biệt của Tàng thinh năm nay là sơn màu gụ giống màu đất. Các thanh niên trong làng rước Tàng thinh từ đình làng Mỏ ra miếu Xa Vùn khoảng 1km.

Trong lễ hội, các lễ vật cúng tế còn có ngô, lúa, cây khoai sọ… cầu cho cuộc sống đầy đủ, đời sống ấm no. Các diễn viên tham gia hội đều bôi mặt nhọ, theo các cụ kể lại, nhằm đánh lạc hướng những linh hồn giặc, sẽ không còn con ma nào biết ai diễn lại hình dạng thất bại của họ để về mà bắt cũng như gieo dịch bệnh, tai họa.

Ngoài cung tiễn lễ vật, lễ hội còn diễn ra các tiết mục văn nghệ mang đậm tính văn hóa dân tộc.

• Những việc nên làm và kiêng kị trong ngày rằm tháng Giêng
• Tử vi cung hoàng đạo ngày 3/3/2018
• Những hình ảnh phản cảm tại Lễ khai ấn đền Trần 2018: Xoa tiền vào Phật, ném tiền vào kiệu

Hạ Linh