Các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta trong những năm qua đều dành một sự quan tâm sâu sắc đến công tác bình đẳng giới. Trong đó, khoa học và công nghệ - yếu tố đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội - được xem là một trong 8 lĩnh vực của mục tiêu quốc gia về đảm bảo sự tham gia bình đẳng giữa nam và nữ.

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chương trình hỗ trợ các nhà khoa học nữ, nhà sáng tạo nữ, nhà sáng chế nữ, các doanh nghiệp hay hợp tác xã do phụ nữ làm chủ, trong đó có lĩnh vực sở hữu trí tuệ, nhằm từng bước khắc phục những tồn tại về bình đẳng giới trong nghiên cứu và sáng tạo. Một trong những chính sách phải kể đến là Đề án 939 về Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017 - 2025. Theo thống kê của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, chỉ sau 4 năm đầu tiên thực hiện Đề án này, đã có gần 3.000 ý tưởng, dự án khởi nghiệp tham gia cuộc thi phụ nữ khởi nghiệp tại cấp Trung ương, hơn 72.000 phụ nữ khởi nghiệp, 1.451 doanh nghiệp và 523 hợp tác xã do phụ nữ làm chủ thành lập mới từ hỗ trợ của Đề án.

Tuy nhiên trên thực tế, hầu hết phụ nữ Việt Nam thực hiện các hoạt động về khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo vẫn đang phải đối diện với nhiều rào cản, thách thức trong công việc, gia đình và xã hội. Đó là những rào cản đến từ định kiến giới của cộng đồng, xã hội; cơ chế chính sách còn thiếu những đãi ngộ đủ mạnh để động viên, khuyến khích các nhà khoa học nữ làm công tác nghiên cứu và cả những thách thức ngày càng lớn của quá trình phát triển công nghệ mạnh mẽ, đòi hỏi các nhà khoa học nữ phải nỗ lực hơn nữa, trong khi vẫn phải cân bằng giữa công tác nghiên cứu khoa học và gia đình. Đơn cử, nhiều chuyên gia cho rằng quy định phụ nữ nghỉ hưu sớm hơn nam giới 5 năm cũng là một yếu tố tác động tới quá trình nghiên cứu khoa học của phụ nữ, trong khi hoạt động nghiên cứu là công việc có thể gắn bó suốt đối với người làm khoa học.

Vì vậy cần nâng cao nhận thức của xã hội về vai trò của phụ nữ nói chung và phụ nữ trong hoạt động nghiên cứu khoa học nói riêng. Bên cạnh việc tăng cường tuyên truyền, cần đưa nội dung này vào các chương trình giáo dục cơ bản; có chính sách đãi ngộ xứng đáng cho các nhà khoa học nữ.

Ngoài ra, cần xây dựng khung thể chế hữu hiệu nhằm bảo vệ quyền của phụ nữ và hỗ trợ phụ nữ tham gia lao động, đặc biệt là tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học gắn với những đặc điểm tự nhiên, đời sống xã hội của phụ nữ nhằm đảm bảo các chính sách pháp luật phù hợp với thực tế và thông lệ quốc tế. Có thể nghiên cứu thí điểm một chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia áp dụng cho các nhà khoa học nữ có thành tích xuất sắc để khuyến khích sự phát triển các nhà khoa học nữ.

Thực tế hiện nay, chủ nhiệm các đề tài phần lớn là các nhà khoa học nam, đặc biệt là các đề tài trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và công nghệ. Do đó, cần tăng cường giao các đề tài, dự án cho các nhà khoa học nữ để sử dụng tài năng của họ một cách tối đa. Bên cạnh đó cần tạo môi trường nghiên cứu khoa học hiện đại, dân chủ; chú trọng đến việc tôn vinh tài năng của cán bộ khoa học nữ.

Ngoài ra, hiện nay vẫn còn nhiều cơ quan nghiên cứu e ngại việc tuyển dụng phụ nữ làm công tác nghiên cứu khoa học, đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi sinh con. Do đó, việc lựa chọn và tuyển dụng người làm việc trong lĩnh vực khoa học và công nghệ cần đảm bảo sự công bằng giữa phụ nữ và nam giới về cơ hội phát triển cũng như đóng góp tài năng. Tăng cường trao quyền lãnh đạo cho phụ nữ sẽ giúp họ tự tin hơn, khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động khoa học và công nghệ.

Tác dụng của giáo dục và đào tạo cũng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng vì nó ảnh hưởng đến sự phát triển trong tương lai của lực lượng lao động. Vì vậy, tăng cường đầu tư cho giáo dục và đào tạo đối với phụ nữ sẽ thúc đẩy sự phát triển toàn diện nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học trước mắt cũng như lâu dài.

Hải Vy