Tại hội thảo "Chính sách thu hút, đầu tư, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức khoa học công nghệ trong bối cảnh mới" do Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp Thành ủy, Đại học Quốc gia TP.HCM, các chuyên gia đã đề xuất nhiều chính sách thu hút trí thức khoa học và công nghệ. 

Thu hút trí thức khoa học không thể chỉ trông chờ tinh thần yêu nước

Việc thu hút trí thức khoa học không phải chỉ nằm trong sự kêu gọi, hứa hẹn hay bắt buộc, hoặc trông chờ vào tinh thần yêu nước hay tự giác mà đòi hỏi những hành động cụ thể và có hệ thống của những người có thẩm quyền.

Phát biểu tại hội thảo, GS Võ Văn Tới - Trợ lý Ban Giám hiệu về Phát triển Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ Sức khỏe và Sự sống, Trường Đại học Quốc tế, ĐHQG TP.HCM - nêu lên hai yếu tố quan trọng để thu hút chất xám là tạo môi trường làm việc, môi trường sống hấp dẫn và có được những "người đi thu hút chất xám" tài năng.

"Để thực hiện hiệu quả, lãnh đạo cần có sự quyết tâm và thực tế, ở đây thực tế có nghĩa là không đưa ra những yêu cầu quá đáng so với những gì chúng ta có thể cho đi. Thứ hai, cần có những cơ chế đơn giản, thông thoáng, mềm dẻo và nhất quán. Tránh những quy định phức tạp, vô lý, chồng chéo và thay đổi thường xuyên làm cho người cộng tác rụt rè, mệt mỏi, chán nản", GS Võ Văn Tới nói.

Theo GS Tới, người quản lý cần có "tâm" và có "tài", đặt lợi ích của cộng đồng lên trên hết, có tầm nhìn bao quát và dám diễn giải những "vùng xám", có như vậy mới tạo được sự sáng tạo đột phá.

GS Tới cũng đề xuất thành lập "ốc đảo" thử nghiệm, đây là vùng có cơ chế đặc biệt, nếu thành công sẽ nhân rộng ra, thất bại thì hậu quả có thể kiểm soát được.

"Ốc ảo" này sẽ có cơ chế linh hoạt, cởi mở, tránh quy định, giải trình phức tạp, cơ chế này là "phi nghị định". Tại đây, các giảng viên được phép làm những gì không xâm phạm đến an ninh quốc gia và làm những gì pháp luật không cấm thay vì chỉ làm những gì nghị định hay quy định cho phép. Bởi lẽ, những gì cho phép là những gì đã biết, do đó nó là rào cản của sự đổi mới sáng tạo.

Cán bộ nghiên cứu khoa học công nghệ còn thấp so với các nước trong khu vực

Sau 15 năm thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW về "Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước", đội ngũ trí thức đã tăng nhanh về số lượng. 

Ông Vũ Hải Quân - Giám đốc ĐHQG TP.HCM - nhận định trong lĩnh vực khoa học công nghệ, số cán bộ nghiên cứu trên vạn dân còn thấp so với các nước trong khu vực. Thống kê từ Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy con số này chỉ đạt khoảng 15,6 cán bộ nghiên cứu/vạn dân, đặc biệt là số cán bộ nghiên cứu có trình độ tiến sĩ còn rất thấp, tổng số chỉ là gần 30.000 người.

Bên cạnh đó, công tác đào tạo khối ngành khoa học công nghệ chưa gắn nhiều với chiến lược phát triển kinh tế xã hội, chưa bền vững. Cụ thể, số lượng nhập học không đồng đều giữa các nhóm ngành. 

Thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy số lượng nghiên cứu sinh các nhóm ngành này liên tục giảm trong 3 năm gần đây: Năm 2019 là 1.379 nghiên cứu sinh thì năm 2021 chỉ còn 1.010 nghiên cứu sinh. Ngoài ra, tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học tính trên GDP là rất thấp, chỉ đạt 0,25-0,27%, trong khi tỷ lệ này ở các nước trong khu vực là 0,6 - 1%.

Ông Quân cho biết thêm, khảo sát gần 20.000 sinh viên đại ĐHQG TP.HCM cho thấy có 10,21% sinh xuất sắc; 5,79% sinh viên khá và 7,71% sinh viên trung bình muốn đi làm cho các cơ quan Nhà nước. Khảo sát cũng ghi nhận có khoảng 15,6% sinh của ĐHQG TP.HCM muốn được làm việc cho các cơ quan trung ương tại Hà Nội trong khi tỷ lệ muốn ở lại TP.HCM là 44,8%.

Tại hội thảo, ông Phan Văn Mãi - Chủ tịch UBND TP.HCM - cho rằng TP.HCM luôn ý thức sự phát triển của TP phải dựa trên nền tảng tri thức. Thời gian đến, TP.HCM sẽ có thêm các chính sách tập hợp trí thức trong và ngoài TP thông qua các chương trình phát triển TP, thông qua cơ chế đặt hàng và những hình thức phù hợp khác.

Theo TS. Nguyễn Việt Dũng - Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, trong thời gian tới, TP.HCM sẽ triển khai các nhóm giải pháp, chính sách ưu tiên đặt hàng nhiệm vụ khoa học công nghệ có hợp tác quốc tế nhằm thu hút nguồn lực quốc tế trong hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Bình Tú