Chiều 28/2, trong khuôn khổ nhiệm vụ nghiên cứu xây dựng Bộ nguyên tắc và một số hướng dẫn cho phát triển trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm ở Việt Nam, Trường ĐH Luật - ĐH Quốc gia Hà Nội tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế chủ đề “Phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm: Lý luận và thực tiễn”.

Hướng tới thúc đẩy chiến lược phát triển bền vững trí tuệ nhân tạo ở Việt Nam, trên cơ sở sự hỗ trợ của Chương trình Aus4Innovation, Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội triển khai nhiệm vụ nghiên cứu xây dựng Bộ nguyên tắc và một số hướng dẫn cho phát triển trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm ở Việt Nam nhằm tăng cường đối thoại chính sách với các cơ quan hoạch định chính sách, cộng đồng doanh nghiệp, giới học thuật và các bên liên quan. 

Trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển nhanh chóng và đang có những tác động to lớn đến mọi mặt đời sống. Bên cạnh những lợi ích to lớn, sự phát triển của AI đã và đang làm dấy lên những quan ngại sâu sắc về các rủi ro tiềm ẩn từ khía cạnh đạo đức, xã hội, pháp lý.

AI có trách nhiệm, đạo đức trong AI đang là vấn đề nghị sự toàn cầu

Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho rằng "AI có trách nhiệm, đạo đức trong AI đang là vấn đề nghị sự toàn cầu, thu hút sự quan tâm của các quốc gia trên toàn thế giới. Đây không đơn thuần là vấn đề học thuật, cũng không đơn thuần là vấn đề pháp lý, mà liên quan đến sự phát triển của con người, của quốc gia và nhân loại”.

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy, đạo đức và trách nhiệm trong AI nằm ở tất cả các khâu, từ xây dựng thuật toán, thu thập dữ liệu, đến công cụ huấn luyện, và ứng dụng. 

Do đó, để trí tuệ nhân tạo phát triển một cách có trách nhiệm, việc quản lý cần được xem trọng từ khâu xác định mô hình AI, thu thập dữ liệu, đến bước hoàn thiện hệ thống và đưa vào ứng dụng. Với thực tiễn Việt Nam, quá trình này cần sự phối hợp của kỹ sư, nhà khoa học và các cơ quan quản lý như Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an.

"AI khác hoàn toàn so với những công nghệ con người từng nghiên cứu. Trong khi các sản phẩm công nghệ cũ chỉ tuân thủ mục tiêu có sẵn, AI có thể tự tạo những hướng đi mới, vượt ra ngoài sự kiểm soát của nhà phát triển", ông nói. Thứ trưởng cũng lấy ví dụ về trường hợp các nhà khoa học cho hai hệ thống máy tính trò chuyện bằng tiếng Anh. Tuy nhiên, sau một khoảng thời gian, chúng bất ngờ chuyển sang giao tiếp bằng ngôn ngữ lạ, khiến nhóm nghiên cứu không thể nắm bắt nội dung hội thoại.

Vấn đề bình đẳng, công bằng cũng là nội dung cần được quan tâm khi xây dựng mô hình AI. Theo ông Duy, ngay từ bước thu thập thông tin để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, việc bất bình đẳng đã có thể xảy ra và ảnh hưởng xấu tới toàn bộ hệ thống.

Với mô hình nhận diện giọng nói bằng AI, ông ví dụ nếu chỉ thu thập nguồn dữ liệu từ người Hà Nội, hệ thống sẽ sai lệch khi tương tác với người vùng miền khác. "Mở rộng ra, nguồn dữ liệu AI có thể gây bất công giữa các giới tính, các nhóm trong xã hội, ví dụ người khuyết tật", ông nói. Do đó, để có phát triển AI công bằng, ngoài sự tham gia của chuyên gia luật, còn cần đóng góp của chuyên gia tâm lý học, xã hội học.

Bên cạnh đó, vị lãnh đạo cũng nhấn mạnh đối với việc phát triển và ứng dụng AI, có một số nguyên tắc quan trọng về đạo đức AI cần được ưu tiên hàng đầu như: đảm bảo an toàn dữ liệu cá nhân, tôn trọng quyền tác giả, bản quyền sở hữu trí tuệ, nâng cao năng suất lao động nhưng cần bảo vệ môi trường, an sinh xã hội.

 Thách thức trong phát triển AI tại Việt Nam

Chia sẻ thông tin về thực trạng phát triển AI ở Việt Nam, PGS. TS. Bùi Thu Lâm, Học viện Kỹ thuật Mật mã cho biết: Chỉ số xếp hạng về mức độ sẵn sàng về AI của Chính phủ năm 2023 là 59 thế giới, thứ 5 trong ASEAN; Chỉ số Chính phủ điện tử năm 2022 là 86 (đứng thứ 5 ASEAN); Chỉ số Đổi mới sáng tạo (Innovation index 2023) là 46. Chính phủ đã có Đề án Xây dựng thành phố thông minh (QĐ số 950/QĐ-TTg), Chương trình Chuyển đổi số quốc gia và Chương trình hỗ trợ khởi nghiệp 844.

Ở cấp độ địa phương, Hà Nội tham gia Mạng lưới thành phố thông minh ASEAN; TP. Hồ Chí Minh đã có kế hoạch định hướng ứng dụng AI; Đà Nẵng đã có kế hoạch xây dựng thành phố thông minh. 

Ở khu vực tư nhân, Vingroup và FPT đã có kế hoạch xây dựng các khu đô thị thông minh và thành phố khoa học chuyên về trí tuệ nhân tạo. Về đào tạo và nghiên cứu, hiện 50 trường đại học có đào tạo các chuyên ngành liên quan tới trí tuệ nhân tạo (10 trường có ngành đào tạo trí tuệ nhân tạo).

Tuy nhiên, cũng theo PGS. TS. Bùi Thu Lâm, hiện nay đang diễn ra một loạt thách thức đối với phát triển AI ở Việt Nam. 

Đó thiếu nhân công về AI; chất lượng dữ liệu, khả năng lưu trữ và chia sẻ dữ liệu hạn chế; nền tảng mở cho AI (dữ liệu, phần mềm, ứng dụng) mang đặc thù Việt Nam hầu như chưa có. Thị trường AI Việt Nam hiện còn rất nhỏ… 

Bên cạnh đó là các thách thức pháp lý như: Địa vị pháp lý của trí tuệ nhân tạo? Trách nhiệm pháp lý trong ứng dụng AI (dân sự, hình sự, hành chính); Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong ứng dụng trí tuệ nhân tạo; Quyền sở hữu trí tuệ trong ứng dụng trí tuệ nhân tạo...

PGS. TS. Nguyễn Thị Quế Anh, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ, AI hoàn toàn khác so với những công nghệ trước đó. Khả năng thực hiện các nghĩa vụ pháp lý của người máy cũng là thách thức đối với các nhà lập pháp trong bối cảnh mới.

“Có hai yếu tố hết sức cần thiết cho việc hài hòa hóa giữa các quy định pháp lý và công nghệ mới: xây dựng các tiêu chí cho cho các công nghệ mới để chúng đáp ứng các yêu cầu của pháp luật; xây dựng và phát triển các khuôn khổ pháp lý theo cách thức để chúng đáp ứng nhu cầu phát triển của các công nghệ mới. Vì thế, càng sớm càng tốt ngay từ trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm chứ không phải là sau khi đã được đưa vào ứng dụng thực tế”, PGS. TS. Nguyễn Thị Quế Anh lưu ý.

Trong khuôn khổ hội thảo, các đại biểu cũng được nghe các tham luận về nhận diện xu thế phát triển AI có trách nhiệm ở châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ và những hàm ý chính sách với Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Quế Anh cũng cho biết, hiện quá trình quản lý trí tuệ nhân tạo tại các nước cùng khu vực như Trung Quốc và Nhật Bản có thể là kinh nghiệm phát triển AI để Việt Nam nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý phù hợp với thực tiễn trong nước.. 

Bên cạnh đó Việt Nam hiện đang xây dựng Luật Công nghiệp công nghệ số, trong đó có nội dung về đạo đức sản phẩm số, gồm cả trí tuệ nhân tạo. 

Đây sẽ là những nền tảng quan trọng để việc phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam được đi vào quy củ hơn và đảm bảo tính an toàn và đạo đức xã hội hơn.

Khánh An