Tọa đàm “Nâng cao hiệu quả hoạt động và phát huy vai trò của khu Công nghệ cao trong chiến lược phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo đến năm 2030” được tổ chức nhằm đưa ra những định hướng phát triển các khu Công nghệ cao (khu CNC) quốc gia trong thời gian tới. Góp phần tích cực vào việc thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xã hội 10 năm, giai đoạn 2021 - 2030.

Chú trọng phát triển năng lực nội sinh

Trong đó, trọng tâm là việc nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu CNC quốc gia. Đồng thời, phát huy vai trò của khu CNC quốc gia, cơ sở hạ tầng trong thực hiện chiến lược phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Hiện nay, Việt Nam có 3 khu công nghệ cao thuộc quốc gia là khu CNC TP.HCM, khu CNC Hòa Lạc và khu CNC Đà Nẵng, ngoài ra còn có các khu công nghệ cao ở các địa phương. Theo đó, sứ mệnh của khu CNC là tập trung xây dựng và phát triển những ngành công nghiệp nền tảng/chiến lược cho quốc gia (tập trung vào các khâu, công đoạn có giá trị gia tăng cao), các ngành công nghiệp nền tảng ưu tiên mũi nhọn.

Theo quan điểm của ông Nguyễn Anh Thi – Trưởng ban Ban quản lý Khu Công nghệ cao TP.HCM – để các cơ chế chính sách phát triển công nghiệp phát huy hiệu quả cần xác định rõ ngành công nghiệp cụ thể. Việc đề xuất những cơ chế chính sách chung chung sẽ rất khó để các chính sách phát huy hết tác dụng.

Ông Thi cho biết thời gian qua khu CNC TP.HCM đã dành thời gian để nhận diện là giai đoạn tới sẽ tập trung vào những ngành như: Công nghiệp điện tử, vi mạch bán dẫn, công nghiệp sinh học, cơ khí chính xác - tự động hóa,...

“Đối với các khu CNC, trên cơ sở các lĩnh vực ưu tiên đã xác định ở vườn ươm công nghệ cao phải xác định cụ thể. Theo đó, tùy vào hiện trạng, bối cảnh kinh tế xã hội địa phương, khu vực để xác định cụ thể các ngành, những công đoạn khâu mà chúng ta tập trung vào. Trọng tâm phát triển sắp tới của khu CNC là phát triển các doanh nghiệp trong nước”, ông Thi nói.

Đối với khu CNC TP.HCM, trước đây hơn 20 năm, đã xác định lộ trình phát triển gồm 2 bước: Tập trung thu hút doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài để tiếp thu và nâng cấp các yếu tố sản xuất đầu vào, đặc biệt là nguồn nhân lực công nghệ. Giai đoạn 2 tập trung phát triển nguồn năng lực nội sinh.

Thời gian qua, khu CNC TP.HCM chỉ mới tập trung cho hoạt động thu hút đầu tư trực tiếp từ doanh nghiệp nước ngoài. Còn việc đầu tư, hỗ trợ kết nối các hoạt động nghiên cứu phát triển, ươm tạo, đào tạo nhân lực của các phân khu có chức năng này chưa được quan tâm thích đáng.

Do đó, nhiệm vụ của khu CNC TP.HCM trong thời gian tới là tạo ra không gian thử nghiệm có kiểm soát cho những cơ chế chính sách mới liên quan đến công nghiệp; kiến tạo cơ sở phát triển kinh tế mới cụ thể là phát triển những ngành công nghiệp mới; phát triển hệ thống những doanh nghiệp công nghệ mạnh tại thành phố; góp phần trực tiếp vào việc cải thiện năng suất lao động thông qua thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo; tạo ra việc làm có giá trị gia tăng cao.

Ông Thi nhận định, sứ mệnh của các khu CNC trong thời gian tới cực kỳ quan trọng để góp phần đưa đất nước thoát ra khỏi nguy cơ kẹt trong bẫy thu nhập trung bình.

“Ngành công nghiệp nước ta hiện nay phụ thuộc vào các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài. Tại khu CNC TP.HCM, trong tổng vốn đầu tư vào công nghệ cao trong 20 năm qua hơn 12 tỷ USD, thì doanh nghiệp FDI chỉ chiếm 1/3 trong số 160 dự án nhưng vốn đầu tư hơn 10 tỷ USD. Giá trị sản xuất năm vừa qua là 23 tỷ USD, nhưng hơn 95% từ doanh nghiệp nước ngoài. Đây là vấn đề của công nghiệp Việt Nam, đã phản ánh rõ nét tại khu CNC TP.HCM và tương tự các khu CNC khác”, ông Thi chia sẻ.

Vì vậy, vai trò của các khu CNC có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để đưa Việt Nam thoát ra những tình trạng này, góp phần phát triển những ngành công nghiệp nền tảng và nồng cốt là doanh nghiệp trong nước.

“Để phát triển năng lực nội sinh, việc củng cố phân khu khoa học công nghệ, không gian khoa học công nghệ, tiếp tục mở rộng quy mô của phân khu này để đẩy mạnh hoạt động các dự án của phân khu này và phát triển khu CNC lên tầm cao mới, trở thành khu CNC hoạt động theo mô hình “Khu Công viên Khoa học và Công nghệ”. Trong đấy, sự tương tác của các phân khu chức năng trở nên chặt chẽ hơn. Đến năm 2030, chúng ta phải năng cấp mình lên trở thành Khu Công viên Khoa học và Công nghệ đúng nghĩa. Tầm nhìn đến năm 2045 trở thành tiểu khu đô thị khoa học và công nghệ đổi mới sáng tạo phía Đông TP.HCM”, ông Thi cho biết.

Theo đó, Khu Công viên Khoa học và Công nghệ sẽ là trung tâm nghiên cứu KHCN đa chuyên ngành, liên kết các đại học trong khu vực (đặc biệt là Đại học Quốc gia TP.HCM). Phát triển hoàn chỉnh trong tổng thể Khu đô thị khu CNC phía Đông thành phố.

Đồng thời là nơi tập hợp các nguồn lực mạnh nhất để hỗ trợ thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu triển khai, ứng dụng công nghệ và thương mại hóa CNC tại các cơ sở nghiên cứu và doanh nghiệp.

Mục tiêu trọng tâm của Khu Công viên Khoa học Công nghệ là đa dạng cơ sở kinh tế, tiềm lực về khoa học công nghệ của các ngành công nghiệp quan trọng; hình thành những doanh nghiệp mới về công nghệ; thương mại hóa các tài sản trí tuệ của các trường, viện, doanh nghiệp trên địa bàn; tạo ra việc làm có giá trị gia tăng cao.

Không thể phụ thuộc mãi vào doanh nghiệp đầu tư nước ngoài

Đồng quan điểm, ông Trần Đắc Trung – Phó ban quản lý khu CNC Hòa Lạc - cho biết trong thu hút doanh nghiệp FDI vào khu công nghệ cao, bản chất họ không đưa công nghệ lõi vào Việt Nam mà đầu tư để tận dụng tối đa các ưu đãi.

Bên cạnh những mặt tích cực, việc thu hút doanh nghiệp nước ngoài sẽ gây ra những hệ lụy lớn về xã hội và môi trường. Do đó, khu CNC Hòa Lạc có chiến lược chuyển đổi từ tập trung thu hút FDI sang nâng cao năng lực nội sinh bằng cách phát triển các doanh nghiệp làm công nghệ trong nước.

Theo ông Trung việc phát triển khu CNC phải đảm bảo vai trò tạo ra những giá trị gia tăng thúc đẩy nền kinh tế xã hội. Đồng thời, khu CNC phải giữ vai trò sứ mệnh là khu vực có tính chất dẫn dắt, lan tỏa đối với các lĩnh vực, ngành công nghệ mũi nhọn.

"Khu CNC với vai trò và sứ mệnh như vậy mà vẫn dựa vào doanh nghiệp nước ngoài thì không thể lâu dài, mà phải thúc đẩy các khối doanh nghiệp, tổ chức các nhân trong hoạt động nghiên cứu trong nước. Tuy nhiên, việc đẩy mạnh khối doanh nghiệp, tổ chức cá nhân trong nước hoạt động nghiên cứu không dễ để tổ chức thực hiện. Bởi các hoạt động này vốn tốn thời gian, tiền bạc và tiềm ẩn nhiều rủi ro”, ông Trung nói.

Ông Trần Văn Tỵ - Phó ban quản lý khu CNC Đà Nẵng - cho biết hiện đơn vị chỉ có 5 dự án nghiên cứu và phát triển trong tổng số 29 dự án thu hút đầu tư vào khu CNC (trong năm 2022-2023, chiếm 17,24%), đây là con số rất nhỏ.

Ông Tỵ cho rằng, thay vì tập trung cho sản xuất, hoạt động khu công nghệ thời gian tới cần tập trung vào hoạt động ươm tạo doanh nghiệp, hoạt động nghiên cứu và phát triển làm trọng tâm để phát triển CNC, để khu CNC Đà Nẵng đi đúng hướng..

Ngoài ra, các dự án chậm triển khai sẽ bị thu hồi để tập trung các ưu tiên của khu CNC có nhu cầu trong thời gian tới.

Thanh Thảo