Mỗi năm, sau những cơn mưa đầu mùa, người dân Tây Nguyên lại rủ nhau mang dụng cụ lên rừng tìm nấm mối. Nấm mối là loại nấm tự nhiên, không thể trồng được và là sản phẩm của loài mối sống trong lòng đất kết hợp cùng đất ẩm tạo thành. Mỗi mùa nấm chỉ mọc từ 3 đến 4 đợt, nấm mọc thành từng đám trong bụi rậm hay những cồn mối nên rất khó tìm. 

Gia đình chị Lương Thị Minh (xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk) bắt đầu đi săn nấm mối vào khoảng 3 – 4 giờ sáng, khi mà trời vẫn còn tối đen như mực. Lúc đó, nấm mối vừa mới trồi lên, chỉ cần tinh mắt thì pha đèn pin sẽ thấy ngay.

Là một trong những tay săn nấm mối lâu năm, chị Minh chia sẻ: “Nấm mối thường nấp mình trong những đám lá mục dưới gốc cây và mọc thành từng đám. Hiếm khi cây nấm mối đứng một mình, nên hễ thấy một cây là tôi nhìn xung quanh vài ba mét vuông, kiểu gì cũng có thêm. Đồ nghề mang theo rất đơn giản, chỉ cần một cái túi đựng nấm, kèm theo một cái que là đã có thể bắt đầu hành trình”.

Khi tai nấm chưa nở, mũ nấm màu nâu xám cụp xuống giống dạng búp. Lúc này, cây nấm mối ngọt hơn, có giá trị dinh dưỡng cũng như giá thành cao hơn so với nấm đã nở bung. Bởi thế, chị Minh cùng nhiều hộ dân quanh khu vực mới lặn lội vào các rẫy cà phê, cao su để tìm nấm mối từ sáng sớm, với hy vọng tìm được nhiều nấm trước khi nấm đã nở bung.

Người địa phương thường truyền tai nhau rằng, phải có "duyên" và là người "nhẹ vía" mới dễ gặp được nấm mối, những người "nặng vía" sẽ không dễ tìm được dù cho có sẵn một bụi nấm mối lù lù ngay trước mắt. Và khi phát hiện ụ nấm mối, họ sẽ dùng tay nhổ hoặc dùng cành cây vót nhọn thọc xuống cậy cây nấm lên, tuyệt đối không được dùng dao hay các đồ kim loại để hái nấm, bởi vì nấm nghe hơi dao sắt mùa sau sẽ lặn mất, không mọc nữa.

Chị Minh cho biết thêm, trước đây mỗi buổi sáng gia đình chị hái được 7 – 8 kg nấm, vì lúc đó ở Tây Nguyên nấm mối mọc rất nhiều ở trong rừng, vườn cà phê, cao su, thậm chí bên lề đường, bờ rào…

Tuy nhiên, năm nay nấm mối càng ngày càng ít nên người dân tìm nấm cũng khó hơn. Vì thuộc nấm tự nhiên, lại hiếm nên giá thành luôn ở mức cao dao động khoảng từ 250.000 – 400.000 đồng/kg. Dù chỉ kéo dài hơn tháng, nhưng nhờ săn “lộc rừng” đã giúp gia đình chị Minh và nhiều hộ dân ở Tây Nguyên kiếm thêm thu thập, cải thiện đời sống.

Theo y học, nấm mối có giá trị dinh dưỡng cao và cũng là một loại dược liệu ngăn ngừa bệnh ung thư. Nấm mối có vị ngọt, khi chế biến thành món ăn thì thân nấm vừa giòn vừa dai, mũ nấm rất mềm.

Đặc biệt, nấm mối chế biến được rất nhiều món ăn ngon khác nhau như xào tỏi, nấu cháo, đổ bánh xèo… Vì vậy, dù có giá cao nhưng nhiều gia đình vẫn ưa chuộng và tìm mua về chế biến bằng được vì giá trị dinh dưỡng và sự thơm ngon của nó.

Văn Nhật