Dãy núi Cư Yang Sin hùng vĩ từ huyện M'Drắk kéo dài qua Krông Bông tới tận Lắk là nơi cây đót (còn gọi là chít) mọc xanh tốt um tùm. Tháng 3 mùa giáp hạt, người dân không còn việc đồng áng, cũng không có thu nhập, lại trùng hợp là mùa cây đót trổ bông khắp núi rừng. Bám víu vào đại ngàn để mưu sinh, bà con Tây Nguyên ví bông đót là “lộc trời” ban tặng để họ có tiền sắm sửa Tết,  "chống lại" cái đói mùa giáp hạt. 

Băng rừng săn “lộc trời”

Một ngày đầu Xuân, chúng tôi theo anh Lù Xuân Dùng (45 tuổi, ở thôn Ea Bar, xã Cư Pui, huyện Krông Bông) vào rừng hái đót. Men theo những con đường nhỏ ngoằn nghèo, băng qua những bụi cây cao quá đầu người để tìm đến khu vực có đót, do không quen địa hình nên không ít lần chúng tôi trượt ngã sóng soài.

Sau hơn 1 giờ vượt đường rừng dốc cheo leo, đôi chân mỏi rã, mọi người đều mệt lả, nhưng chỉ cần anh Dùng báo: “Đót kia rồi", gương mặt ai cũng hồ hởi. Lúc này, anh Dùng lấy con dao rựa phát cỏ lấy đường đi, rồi men theo con đường nhỏ vào hái từng ngọn đót.

Thời điểm này đã là cuối mùa, đót không còn bông đẹp nữa do người dân đã hái trước đó hoặc số ít sót lại thì đã già. Tuy nhiên, nếu cố gắng tìm thì cũng kiếm được kha khá. Miệng nói tay làm, đôi tay anh Dùng thoăn thoắt vươn cao kéo từng bông đót xuống rồi cắt bỏ vào cái bao đeo bên mình. 

Được biết, mùa đót bắt đầu từ giáp Tết Nguyên đán kéo dài đến tháng 3 Dương lịch hằng năm nên người dân phải tận dụng, chạy đua với thời gian. Nếu để sau thời gian 30 - 45 ngày từ khi đót trổ bông mà không hái thì bông sẽ già và khô trên cây.

"Bông đót sau khi hái về được bán ngay cho các cơ sở thu mua. Vào lúc cao điểm, mỗi ngày có hàng chục, thậm chí cả trăm người dân trong xã và một số xã lân cận rủ nhau lên rừng tìm kiếm “lộc trời”. Nhà nào chăm chỉ, mỗi mùa đót có thể kiếm được từ vài triệu đến gần chục triệu đồng” - anh Dùng cho biết.

Việc lên rừng hái đót không chỉ có nam giới mà còn có sự tham gia của cả phụ nữ, trẻ em và người già. Với những phụ nữ chân yếu tay mềm như chị H’Bajh Long (thôn Điện Tân) thì công việc này càng vất vả khi phải thức dậy từ khá sớm, cuốc bộ hàng chục ki-lô-mét, len lỏi trong rừng để kiếm tìm bông đót. Nhưng vì cuộc mưu sinh nên ai cũng ráng chạy đua với thời gian, tranh thủ kiếm thêm chút thu nhập.

Chị H’Bajh Long chia sẻ: "Đi trèo đèo, lội suối, do sức yếu nên chị em chỉ hái đót dọc đường hoặc chỗ thấp, còn cánh thanh niên trai tráng, đàn ông to khỏe thì lên vùng núi cao hơn. Mặc dù vất vả nhưng mỗi khi chiều về trên vai ai cũng nặng trĩu bông đót, đó là niềm vui vì có thêm đồng thu nhập để trang trải cho cuộc sống"…

Nghề hái cũng lắm công phu

Để hái bông đót, người dân phải dậy từ lúc gà gáy, chuẩn bị thức ăn, nước uống, những dụng cụ cần thiết (dao rựa, bao tay, dây buộc) và ít dầu gió để phòng côn trùng đốt. Không phải ai cũng kiếm được đót, vì đót thường mọc trên núi cao, nơi vách đá nguy hiểm và phải đi quãng đường khá xa, rong ruổi cả ngày trời trên rừng. Chuyện không may bị rắn, rết, côn trùng cắn hoặc bị lá đót, cây gai sắc cứa vào tay gây thương tích, bị ngứa do dính phấn bông đót là chuyện thường. 

Nếu siêng năng, chăm chỉ và may mắn thì một người có thể thu nhập khoảng 50 - 60 kg đót tươi/ngày, thậm chí có người hái được cả tạ đót. Đót mang từ rừng về có thể bán cho cơ sở thu mua với giá khoảng 6.500/1 kg đót tươi, 20 - 21 ngàn đồng/1 kg đót khô. Mỗi người có thể kiếm được hơn 300 ngàn đồng/ngày.

Không chỉ hái đót, người dân còn có thể đi phơi đót thuê với thu nhập từ 150  - 200 nghìn đồng/người/ngày. Công việc phơi đót không tốn nhiều công sức, thời gian, bất kể già trẻ, gái trai đều có thể làm được miễn là cần cù, chịu khó.

Chị Chu Thị Hải (trú tại buôn Khanh, xã Cư Pui) - một chủ cơ sở thu mua đót cho hay: “Từ trước Tết Nguyên đán đến nay, mỗi ngày cơ sở của tôi thu mua của người dân từ 2 - 3 tấn đót tươi. Sau khi mua, gia đình tôi thuê 2 - 3 nhân công hằng ngày phơi đót, sau 5 - 7 ngày đót khô sẽ có xe tới tận nơi thu mua, bốc hàng. Hiện nay, đang là thời điểm cuối mùa hái đót nhưng hằng ngày vẫn có rất nhiều người đến bán, chúng tôi cam kết tiếp tục gom hàng cho đến khi hết mùa mới nghỉ nhằm tạo điều kiện cho người dân mùa nông nhàn kiếm thêm thu nhập".

Một mùa hái "lộc trời' dần trôi qua trong niềm vui "trúng mùa, trúng giá" đồng nghĩa với nỗi lo về mùa "giáp hạt" không còn đè nặng. Chịu khó cần cù thì đại ngàn cũng là nơi để người dân kiếm chút sung túc, không lo thiếu đói.

Trước đây, bà con đồng bào dân tộc thiểu số chưa biết giữ gìn "lộc trời" cho mùa sau nhưng nay đã khác rồi. Hiện nay, sau khi hái bông thì họ chặt bỏ cây già để cây con mọc lên hoặc tự trồng đót ven rẫy, ven đường hay ở khu đất trống, đồi trọc. Việc này vừa để giữ đất vừa giúp họ có thêm thu nhập.

“Ở vùng rừng núi Krông Bông, mùa đót thường kéo dài khoảng 3 tháng. Sau mỗi vụ, người kiếm được ít thì cũng vài ba triệu, người nhiều thì cũng được hàng chục triệu đồng, một số tiền kha khá đối với những người nghèo để trang trải cuộc sống” - Bí thư Đảng ủy xã Cư Pui (huyện Krông Bông) Nguyễn Văn Tâm.

Thanh Hải - Hùng Thế