Qua tìm hiểu của phóng viên, người dân sống gần làng nghề khá mệt mỏi khi sống chung với bụi đá.

Bụi đá bám trắng “cuộc đời người chế tác”

Chuyện không mới, bằng mắt thường, khi đi vào làng đá mỹ nghệ Non Nước cũng thấy được “đặc sản đại công trường” của làng nghề là bụi. Trong các công đoạn cắt, mài của quá trình điêu khắc bụi đá phát sinh từ các khu sản xuất, từ hoạt động giao thông vận chuyển các loại đá nguyên liệu, vận chuyển sản phẩm ra vào trong khu vực.

Bà Nguyễn Út (một thợ thủ công tại đây) cho biết: “Gần 20 năm làm nghề này, bụi đá gắn với cuộc đời tôi từ thời ông bà, cha mẹ. Nói về bảo vệ sức khỏe trước bụi đá thì gần như không có. Chúng tôi làm từ hồi nào đến giờ mấy chục năm, bụi thì bụi chứ biết sao”.

Theo bà Út, ứng dụng công nghệ vào sản xuất có đỡ ô nhiễm là đỡ về lượng nước thải nhờ có cống thoát nước, còn bụi thì bụi hơn. Bà Út lý giải: “Ngày xưa chế tác bằng tay đỡ bụi hơn bằng máy. Bụi cũng chỉ bụi tại chỗ mình ngồi. Còn từ khi có máy bụi nhiều hơn, bay xa hơn. Chắc tôi cũng làm 1 - 2 năm nữa rồi nghỉ chứ biết bao giờ mới có công nghệ nào thay thế”.

Tại văn bản số 2158/UBND-VP của quận Ngũ Hành Sơn nêu: Tất cả nguồn gây ô nhiễm đều phát sinh từ khu vực sản xuất tập trung lớn trong khu quy hoạch Làng nghề. Tại các khu khác như khu đất ở dân cư, khu công trình công cộng – dịch vụ, khu di tích, đất cây xanh hoàn toàn không sinh ra các nguồn gây ô nhiễm.

Văn bản này cũng khẳng định trường hợp cắt đá không dùng nước, lượng bụi phát sinh ra cao hơn gấp nhiều lần so với dùng nước. Tuy nhiên, tải lượng bụi không phát sinh ra từ một nguồn mà từ nhiều vị trí sản xuất trong toàn bộ khu Làng nghề. Nhìn chung, lượng bụi chủ yếu ảnh hưởng đến môi trường sản xuất, trực tiếp với công nhân lao động.

Thực tế, không chỉ có bụi đá, bao bì đựng phụ gia sử dụng trong quá trình sản xuất, các loại đá rẻo, vụn đá, bột đá từ các công đoạn cắt, khoan các tảng đá và đẽo, đục tạo dáng sản phẩm cũng tạo ra nguồn chất thải rắn công nghiệp thông thường tại làng nghề.

Tiếng ồn phát sinh tại các công đoạn đục, đẽo, mài và tập trung nhiều thao tác các sản phẩm cùng một lúc nên tiếng ồn phát sinh tại các cơ sở sản xuất thường cao.

“Thực tế hiện tại chưa có biện pháp cụ thể nào có thể giảm thiểu tiếng ồn ngay trong khu vực đang sản xuất của các hộ. Các công nhân được trang bị bảo hộ lao động để tránh bệnh nghề nghiệp”, UBND quận Ngũ Hành Sơn thông tin.

Dẫu vậy, các khu sản xuất ở đây hầu hết người lao động đều tự bảo hộ sơ sài. Bụi đá bám trắng người, có người dùng khẩu trang, có người còn không dùng vì dường như nghề đá mỹ nghệ bụi đá trở thành một phần tất yếu phải chấp nhận khi theo nghề.

Biện pháp nào cho ô nhiễm làng nghề?

UBND quận Ngũ Hành Sơn thông tin thêm đá rẻo có thể tái sử dụng được các cơ sở xay bột đá thu gom hằng ngày. Vụn và bột đá còn lại, các cơ sở ký hợp đồng với Ban quản lý thu gom về bãi tập kết. Sau đó, các đơn vị đủ năng lực sẽ vận chuyển ra khỏi Làng nghề. Việc thu gom vận chuyển bột đá, đá phế phẩm của các cơ sở sản xuất trong Làng nghề đã đi vào nề nếp ổn định, hơn 97% các hộ trong Làng nghề ký hợp đồng để thu gom hàng tháng với đơn vị chức năng.

Biện pháp giảm thiểu tiếng ồn khu vực sản xuất của Làng nghề với Khu dân cư xung quanh đang thực hiện là Làng nghề được xây dựng và có khoảng cách ly theo đúng quy hoạch, có vệt cây xanh. Qua số liệu đo đạc, độ ồn xung quanh khu vực dự án đều thấp hơn quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về tiếng ồn.

Về việc xây dựng kế hoạch phòng ngừa, ứng phó và khắc phục sự cố môi trường, Ban quản lý đã thành lập 3 tổ kiểm tra, xử lý đối với các cơ sở lấn chiếm sử dụng lòng đường làm nơi sản xuất gây cản trở giao thông và để nước thải sản xuất chảy ra lòng đường, vỉa hè không đúng quy định.

Ban Quản lý làng nghề và quận cũng thường xuyên kiểm tra nhắc nhở, nếu các cơ sở tái phạm thì lập biên bản xử lý vi phạm theo quy định; thường xuyên kiểm tra và yêu cầu tất cả các cơ sở sản xuất phải thường xuyên nạo vét bể 3 ngăn, khơi thông đường ống đầu nối nước thải từ bể ra hồ thu gom. Đồng thời, tiến hành nạo vét hồ thu gom, khơi thông đường ống nước thải chảy về trạm xử lý nước thải.

Hiện nay, tại tất cả các tuyến đường trong Làng nghề không còn tình trạng lấn chiếm lòng đường để sản xuất, đặt để đá và để nước thải sản xuất chảy trực tiếp ra lòng đường, vỉa hè gây ô nhiễm môi trường.

Ban quản lý Làng nghề đã hợp đồng với đơn vị thu gom tiến hành thu gom định kỳ tại các tuyến đường, sau đó tập kết về bãi chứa tạm và kinh phí do cơ sở tự chi trả. Ban quản lý chỉ đứng ra thu hộ cho đơn vị thu gom hàng tháng, với mức thu từ 300.000 - 500.000 đồng/1 cơ sở/tháng. 

Đối với trường hợp sản xuất các sản phẩm có kích thước lớn (cao từ 3m trở lên), Ban quản lý Làng nghề bố trí sản xuất tạm tại khu riêng biệt, không để cơ sở lấn chiếm bãi đá để sản xuất như trước đây.

Để hạn chế bụi phát tán ra khu dân cư, tại cổng Làng nghề , Ban quản lý phân công người lao động phun nước, tưới liên tục xe tải ra vào trong các ngày nắng nóng và bước đầu đem lại hiệu quả giảm đáng kể lượng bụi đá. Các cơ sở sản xuất có biện pháp thay thế dùng nước trong các công đoạn, lắp đặt hệ thống phun sương xung quanh xưởng sản xuất để bụi không phát tán ra môi trường, chuyển dần công nghệ sản xuất sang chạy CNC để giảm phát thải bụi ra bên ngoài...

Dự án đã trồng được vệt cách ly cây xanh theo quy hoạch giữa Làng nghề và khu dân cư xung quanh và bên trong Làng nghề cũng trồng cây xanh theo quy hoạch.

Với hệ thống thu gom nước thải sản xuất, Làng nghề xây dựng hoàn chỉnh, tách riêng tuyến ống thu gom nước thải sản xuất và tuyến thoát nước thải sinh hoạt.

Đối với nước thải sản xuất, đảm bảo môi trường của Làng nghề, UBND thành phố đầu tư xây dựng tuyến ống thu gom nước thải sản xuất cho cả Làng nghề và Trạm xử lý nước thải tập trung công suất 1500 m3/ngđ. Nước thải sau xử lý đạt cột B của quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp thải.

Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất có xuất hiện tình trạng một số hộ sản xuất trên vỉa hè gây ra tình trạng nước và bột đá trong quá trình sản xuất chảy tràn ra lòng, lề đường. 

Theo UBND quận Ngũ Hành Sơn, vấn đề này là do yếu tố khách quan, bất cập trong quy hoạch, chiều ngang mỗi lô đất sản xuất là 5m; khoảng cách 20m sẽ có 1 hố ga thu gom nước thải từ các cơ sở. Các ống thoát nước quá nhỏ dẫn đến việc các cơ sở sẽ kết nối bằng ống có đường kính nhỏ vào hố ga gần nhất, không thu gom được hết nước thải trong sản xuất.

Sau khi đưa vào hoạt động từ năm 2011 đến nay, sự phát triển của Làng nghề làm cho hạ tầng thu gom nước thải không đáp ứng do kích thước các sản phẩm làm ra to hơn. Các máy móc hiện đại được các cơ sở đầu tư như máy CNC, máy cắt đá công suất lớn làm phát sinh lượng nước nhiều gấp nhiều lần so với quy hoạch trước đây.

Theo yếu tố chủ quan, vẫn còn một số cơ sở chưa chấp hành tốt công tác vệ sinh môi trường trong quá trình sản xuất; không có mặt bằng lớn nên buộc phải đưa ra vỉa hè để sản xuất các sản phẩm có kích thước lớn.

Ban Quản lý Làng nghề ký hợp đồng với đơn vị tổ chức nạo vét các hố ga và tuyến ống của hệ thống thu gom nước thải sản xuất. Nước thải sản xuất sẽ được thu gom về Trạm xử lý, hạn chế nước thải chảy ra vỉa hè, lòng đường gây ô nhiễm môi trường.

Đến nay, tất các các hố ga và tuyến ống thu gom nước thải trên các tuyến đường trong làng nghề được nạo vét hết 100%.

Ngoài ra, Ban Quản lý bố trí 2 bơm công xuất lớn tại các hố gom của hệ thống thoát nước mưa (đường Quán Khái 9 và đường Trương Gia Mô), bơm lượng nước thải từ các cơ sở về trạm nước thải để xử lý trước khi thải ra môi trường (lượng nước bơm về trạm từ 2 máy bơm này khoảng 50 - 60m3/h, thời gian bơm từ 8 giờ -17 giờ hàng ngày).

Người dân sống gần làng nghề mệt mỏi vì bụi

Men theo đường Phạm Như Hiền bên ngoài làng nghề, cách một hàng dương cao có hàng rào thép và một con đường, những hộ dân ở đây thường vẫn đóng kín cửa nhưng bụi vẫn theo gió rơi đầy.

Ông Võ Pháp (đường Phạm Như Hiền, quận Ngũ Hành Sơn) cho hay nhờ trời mới mưa nên trông còn đỡ chứ bình thường rất bụi. Xe cầu chạy đi chạy lại, bụi từ làng nghề bay qua, rắc đầy đường. Xung quanh nhà nhiều trẻ em nên ông tỏ ra khá lo lắng về sức khỏe và cảm thấy phiền toái với việc dọn bụi ngày hai, ba lần vẫn hoàn bụi.

Một người dân ở bên cạnh cho hay dù nhà đóng kín cửa bụi vẫn chui vào. Xe để ở sân qua một đêm sẽ trắng tinh. Nói rồi để chứng thực lời mình nói, ông dẫn chúng tôi vào xem và cho biết: “Hôm qua trời mưa, chúng tôi có lau chùi rồi nhìn nó mới đỡ trắng như này. Các kệ đồ để ở sân đều phải bỏ vào hộp chứ không bụi trắng bám đầy”.

Ông Võ Em cùng sinh sống ở khu vực này cho biết: “Nếu đi hỏi hãy hỏi những hộ dân không làm nghề đá như chúng tôi. Còn hỏi người làm nghề đôi khi họ hơi bảo thủ. Chúng tôi kiến nghị với tổ dân phố, với quận nhưng họ nghe xong thì ờ ờ rồi để đó không giải quyết”, ông Em nói.

Nhìn vệt bánh xe trên đường bụi trắng, ông Em ngán ngẩm kể nỗi khổ sống với bụi đá 3 năm qua. Ông chỉ về phía những ngọn cây, ví von cây ở khu vực này nếu trời nắng trắng như tuyết là biết người dân ở đây đang phải hít thở không khí ô nhiễm này như thế nào.

“Nếu không giải quyết được có thể di dời chúng tôi đến nơi mới tái định cư để họ sản xuất chứ sống gần làng nghề bụi thế này cực lắm”, ông Em lắc đầu nói.

Bảo Hòa