Về làng Chiêm Sơn, mảnh đất trù phú không chỉ nổi tiếng là quê hương nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ xứ Quảng, nơi đây còn có nghề làm chổi đót phát triển khá sôi động.

Chú bộ đội về làng đi lên từ... chổi đót

Rời quân ngũ trở về quê hương Chiêm Sơn, ông Nguyễn Nhất Tuấn chỉ có nghề vấn chổi đót truyền thống do ông bà, ba mẹ truyền lại làm "tài sản quý" cầm tay. Bằng hai bàn tay trắng, ông Tuấn cùng vợ vẫn vay mượn mở cơ sở làm chổi đót mang tên mình.

"Lúc mới bắt đầu làm nghề khoảng năm 1990 rất khó khăn, tôi vừa làm nghề vấn chổi đót và thêm nghề ươm tơ mới trụ vững", ông Tuấn rưng rưng nhớ lại.

Thưở đầu "khởi nghiệp", ông lên rừng bứt cây đót về vấn chổi. Có sản phẩm, ông Tuấn đạp xe chở theo 100 chiếc chổi đót đầu tiên ra Đà Nẵng, các chợ đầu mối miền Trung rồi lên xe đò vào tận Long Khánh, TP.HCM bán từng chiếc.

"Nhớ bữa ấy trời xế trưa, tôi vẫn chưa bán được cây chổi nào, nghĩ đến đứa con thứ ba mới lọt lòng, vợ lại đang ốm nên tôi ghé chợ Cồn (TP Đà Nẵng) nán lại cố bán vài cây chổi. Tình cờ đi bán chổi tôi gặp lại đồng đội. Tôi không ngại mà vui vẻ mời mua… Bạn bè, đồng đội tôi hồ hởi mua ủng hộ và giới thiệu người thân", ông cười sảng khoái. Ông cho rằng nhờ giây phút đó mà bây giờ chổi đót Nhất Tuấn thành công.

Bán chổi không dễ, ông Tuấn mày mò, suy tư về việc thay đổi mẫu mã sao cho hợp với thị trường, đào tạo thợ ra sao để họ làm được và gắn bó với nghề truyền thống đang dần mai một. Chổi đót truyền thống thường làm thủ công nhưng dễ hư, ẩm mốc, lại nhiều hạt bụi. Ông Tuấn "chổi đót" kiến tạo ra mẫu mã mới, đầu tư trang thiết bị để chinh phục những người tiêu dùng khó tính.

Chổi ở đây đặc biệt bởi xử lý được cán không mọt, không dùng hóa chất, bền và nhẹ chứ không cồng kềnh. Chổi Nhất Tuấn trừ khi quét cùn mòn chứ không bị tuột sổ, mối mọt được người tiêu dùng đánh giá cao. Đến nay, HXT này đang sản xuất trên 10 loại chổi khác nhau, với sản lượng đạt 30 – 50 tấn/năm.

Nhiều người thấy cơ sở ông làm ăn được, liền tới xin làm và học nghề. Từ việc hai vợ chồng làm một cơ sở nhỏ, dần ông thu nhận 20 lao động chủ yếu là vợ, con của các cựu chiến binh, những người yếu thế có hoàn cảnh khó khăn, người khuyết tật trong làng. Thu nhập bình quân từ 3 - 8 triệu đồng/người.

"Ai cần điều gì tôi đều không tiếc công hướng dẫn, dần dần cả làng thay đổi, không chỉ vấn chổi mà còn may chổi với những mẫu mã đa dạng để sản phẩm ngày càng bền, đẹp hơn", ông Tuấn tự hào nói.

Nhập nhoạng tối, mưa lất phất kèm gió lạnh… bên trong khu sản xuất những người thợ vẫn cần mẫn làm việc hăng say. Người chọn đót, người buộc từng tép đót, người làm cán, người cưa cán xử lý cất kho rồi mới đưa ra tưới và ghép thành chổi.

Bà Đặng Thị Hai (làng Chiêm Sơn) - thợ bện tít chổi đót tại Nhất Tuấn - cho hay: "Tôi gắn bó với nghề vấn chổi đót từ năm 16 – 17 tuổi nhưng công việc không đều. Sau này, tôi đến học nghề tại Nhất Tuấn rồi ở lại làm đã 20 năm. Mới đầu thấy khó nhưng làm miết quen tay. Với tôi, ở quê có công việc gần nhà như thế này làm nếu tiết kiệm cũng đủ sống, góp nhặt thêm thì nuôi được con ăn học. Tôi không khi nào sợ thất nghiệp, vì công việc đều quanh năm". 

"Tôi kiểm tra chất lượng sau khi qua 7 công đoạn công phu để làm nên chổi đót Nhất Tuấn của làng Chiêm Sơn rồi mới mang đi", ông Nguyễn Nhất Tuấn -  Giám đốc HTX Nông nghiệp - Thương mại Nhất Tuấn - cho hay.

Cây đót chỉ thích hợp mọc và phát triển quanh các vùng núi Tây Giang, Đông Giang, Phước Sơn ra Huế, Quảng Bình. Mỗi năm, mùa xuân bông đót bung nở từ ngày 20 tháng Chạp đến 20 tháng Giêng là chính vụ nên Tết năm nào ông Tuấn cũng nằm bãi đợi thu mua và phơi đót.

"Chúng tôi thuê được bãi đất 5 ha để phơi đót sau khi thu hoạch. Nếu cây đót không được phơi cẩn thận sẽ còn rất nhiều hạt bụi, dễ ẩm mốc và gặp mưa sẽ hỏng", ông Tuấn vừa vác những bó chổi to xếp lại ngay ngắn vừa nói.

Hiện nay, rừng ngày càng nghèo do bị phá khiến cây đót khan hiếm, gây khó khăn về nguồn nguyên liệu làng nghề. Khoảng 10 năm trước, ông Tuấn nghe ngóng từ bạn bè đi Lào về có nhìn thấy nhiều rừng đót nên nhờ người qua đặt mua. "Rất may, nguồn hàng nhập từ Lào khá dồi dào, nhân công giá rẻ. Chúng tôi chỉ việc đóng bao, mua theo tấn rồi giao tiền và chở về Chiêm Sơn phục vụ sản xuất", ông Tuấn cho hay.

Thành lập HTX để giữ vững và phát triển thương hiệu

"Những người sử dụng và các đại lý mua chổi đót tự tìm tới lấy khi có trải nghiệm qua chất lượng chổi đót Nhất Tuấn", trong mạch chuyện về cây chổi đót ông Tuấn nói thêm.

Tình trạng nhiều cơ sở sản xuất làm chổi không đảm bảo chất lượng, giá nguyên liệu đầu vào và giá bán đầu ra có sự chênh lệch do thiếu tính liên kết giữa các cơ sở sản xuất. Từ đó, ảnh hưởng đến thương hiệu chung của làng nghề. UBND xã Duy Trinh và ông Tuấn quyết tâm chuyển đổi cơ sở sản xuất thành mô hình hợp tác xã để giữ vững và phát triển thương hiệu. Hiện HTX Nông nghiệp - Thương mại chổi đót Nhất Tuấn có 20 thành viên liên kết với bà con, các cơ sở sản xuất trong làng. 

Đầu năm 2020, sản phẩm chổi đót Nhất Tuấn được huyện Duy Xuyên và chính quyền xã Duy Trinh đăng ký tham gia chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" – OCOP và được công nhận đạt chuẩn 4 sao.

Sản phẩm chổi đót Nhất Tuấn từng liên kết với doanh nghiệp xuất khẩu sang Úc, Malaysia, Đài Loan…. Sau đại dịch Covid-19, thị trường co cụm trong nước chủ yếu từ Bình Định ra đến Hà Nội với nhiều đại lý phân phối.

Để duy trì và phát triển, chổi đót Nhất Tuấn tham gia nhiều chương trình kết nối giao thương, hội chợ trưng bày, giới thiệu sản phẩm trong và ngoài tỉnh tiếp cận thị trường tiêu thụ. "Trong tương lai, tôi sẽ tiếp tục đầu tư mở rộng quy mô sản xuất, tập trung cải tiến mẫu mã, đa dạng hóa sản phẩm tìm kiếm thêm thị trường tiêu thụ", ông Tuấn phấn khởi chia sẻ.

Theo ông Đoàn Công Vân - Chủ tịch UBND xã Duy Trinh, nghề làm chổi đót có từ lâu đời, mang lại công việc, thu nhập cho hàng trăm lao động của xã. Vì vậy, người sản xuất chổi đót cần được hỗ trợ về vốn, đặc biệt khi nhập nguyên liệu đầu vào chính vụ, bởi nếu trái vụ sẽ hiếm và đắt.

Chủ tịch UBND xã Duy Trinh khẳng định xã luôn dành sự quan tâm tới việc duy trì và phát triển những giá trị văn hóa và tinh hoa nghề truyền thống. Bên cạnh đó, những hộ làm chổi đót khác khó khăn do thiếu vốn hiện được tạo đà sản xuất từ nguồn vốn xoay vòng của Hội Nông dân tỉnh Quảng Nam. Số vốn được xem xét hỗ trợ khoảng 50 triệu đồng/hộ. Đây được xem là tiền đề quan trong để thúc đẩy nghề truyền thống phát triển, đưa thương hiệu chổi đót xứ Quảng đi xa hơn.

Bảo Hòa