Một lượng vết cặn protein từ lâu đã được phát hiện trong các bức tranh sơn dầu cổ điển, mặc dù chúng thường được cho là do nhiễm bẩn. Mới đây, một nghiên cứu mới được công bố cho thấy việc sử dụng protein có thể là có chủ ý và làm sáng tỏ kiến thức kỹ thuật của các danh họa, những họa sĩ châu Âu lành nghề nhất của thế kỷ 16, 17 hoặc đầu thế kỷ 18 và cách họ chuẩn bị sơn.

Tác giả của nghiên cứu, Ophélie Ranquet thuộc Viện Cơ khí và Kỹ thuật Quy trình Cơ khí tại Viện Công nghệ Karlsruhe ở Đức cho biết: “Có rất ít nguồn tài liệu viết về vấn đề này và chưa có công trình khoa học nào được thực hiện trước đây để điều tra về chủ đề này một cách sâu sắc như vậy. Kết quả của chúng tôi cho thấy ngay cả với một lượng rất nhỏ lòng đỏ trứng, bạn có thể đạt được sự thay đổi đáng kinh ngạc về tính chất trong sơn dầu, chứng tỏ nó có thể mang lại lợi ích như thế nào cho các nghệ sĩ”.

So với loại sơn dầu được người Ai Cập cổ đại pha chế kết hợp lòng đỏ trứng với bột màu và nước, gọi là màu keo (tempera), sơn dầu tạo ra màu sắc đậm hơn, cho phép chuyển màu rất mượt mà và khô nhanh hơn, vì vậy có thể sử dụng trong vài ngày sau khi sơn. Tuy nhiên, sơn dầu, sử dụng dầu hạt lanh hoặc dầu rum thay vì nước, cũng có những nhược điểm như dễ bị sẫm màu hơn và hư hỏng do tiếp xúc với ánh sáng.

Do sơn là một quá trình thủ công và thử nghiệm, nên có thể các họa sĩ bậc thầy đã thêm lòng đỏ trứng, một thành phần quen thuộc, vào loại sơn mới. Loại sơn này lần đầu tiên xuất hiện vào thế kỷ VII ở Trung Á trước khi lan sang Bắc Âu trong thời Trung cổ và Ý trong thời kỳ Phục hưng. Các nhà nghiên cứu đã tái tạo quy trình tạo sơn bằng cách sử dụng bốn thành phần: lòng đỏ trứng, nước cất, dầu hạt lanh và bột màu để trộn hai màu phổ biến và có ý nghĩa lịch sử, chì trắng và xanh lam.

"Việc bổ sung lòng đỏ trứng có lợi vì nó có thể điều chỉnh các đặc tính của những loại sơn này một cách quyết liệt. Ví dụ, bằng cách thể hiện sự lão hóa khác đi: Sơn bị oxy hóa mất nhiều thời gian hơn do có chứa chất chống oxy hóa trong lòng đỏ”, Ranquet nói.

Các phản ứng hóa học giữa dầu, sắc tố và protein trong lòng đỏ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động và độ nhớt của sơn. Ranquet nói thêm: “Ví dụ, sắc tố trắng của chì khá nhạy cảm với độ ẩm, nhưng nếu bạn phủ lên nó một lớp protein, nó sẽ có khả năng chống lại độ ẩm cao hơn rất nhiều, khiến sơn trở nên dễ sử dụng”.

"Mặt khác, nếu bạn muốn một thứ gì đó cứng hơn mà không cần phải thêm nhiều bột màu, thì với một chút lòng đỏ trứng, bạn có thể tạo ra một lớp sơn có độ bóng cao”. Theo Ranquet, việc sử dụng ít sắc tố hơn đã được mong muốn từ nhiều thế kỷ trước, khi một số sắc tố nhất định chẳng hạn như lapis lazuli, được sử dụng để tạo ra màu xanh lam ultramarine có giá đắt hơn vàng.

Bằng chứng trực tiếp về ảnh hưởng của lòng đỏ trứng trong sơn dầu có thể thấy trong bức "Madonna of the Carnation" của Leonardo da Vinci, một trong những bức tranh được quan sát trong quá trình nghiên cứu. Bức tranh hiện đang được trưng bày tại Alte Pinakothek ở Munich, Đức. Tác phẩm cho thấy những nếp nhăn rõ ràng trên khuôn mặt của Mary và đứa trẻ.

“Sơn dầu bắt đầu khô từ bề mặt trở xuống, đó là lý do tại sao nó bị nhăn”, Ranquet nói. Một lý do khiến sơn bị nhăn có thể là do lượng sắc tố trong sơn không đủ, và nghiên cứu đã chỉ ra có thể tránh được điều này khi thêm lòng đỏ trứng: "Điều đó khá tuyệt vời vì bạn có cùng một lượng sắc tố trong sơn của mình, nhưng sự hiện diện của lòng đỏ trứng thay đổi mọi thứ”.

Vì nếp nhăn xuất hiện trong vòng vài ngày, nên có khả năng Leonardo và các họa sĩ bậc thầy khác có thể đã nắm bắt được hiệu ứng đặc biệt này, cũng như các đặc tính có lợi bổ sung của lòng đỏ trứng trong sơn dầu, bao gồm khả năng chống ẩm. "Madonna of Carnation" là một trong những bức tranh đầu tiên của Leonardo, được tạo ra vào thời điểm mà ông có thể vẫn đang cố gắng làm chủ chất liệu sơn dầu mới phổ biến lúc bấy giờ.

Một bức tranh khác được quan sát trong quá trình nghiên cứu là "The Lamentation Over the Dead Christ" của Botticelli, cũng được trưng bày tại Alte Pinakothek. Tác phẩm chủ yếu được làm bằng keo, nhưng sơn dầu đã được sử dụng cho nền và một số yếu tố phụ.

“Chúng tôi biết một số phần của bức tranh thể hiện những nét vẽ điển hình cho cái mà chúng tôi gọi là tranh sơn dầu, nhưng chúng tôi đã phát hiện ra sự hiện diện của protein”, Ranquet nói. "Bởi vì đó là một số lượng rất nhỏ và chúng rất khó phát hiện, điều này có thể bị coi là nhiễm bẩn: Trong các xưởng, các nghệ sĩ đã sử dụng nhiều thứ khác nhau và có thể những cặn protein được phát hiện chỉ là do nhiệt độ”.

Maria Perla Colombini, giáo sư hóa học phân tích tại Đại học Pisa ở Ý, người không tham gia vào nghiên cứu, đồng ý: "Nghiên cứu thú vị này cung cấp một kịch bản mới để hiểu các kỹ thuật vẽ cũ. Kiến thức mới này không chỉ góp phần bảo tồn các tác phẩm nghệ thuật tốt hơn mà còn giúp hiểu rõ hơn về lịch sử nghệ thuật”.

Mỹ Linh