Bà lão Nguyễn Thị Quy (78 tuổi, thôn Bãi Ông, xã đảo Tân Hiệp, TP Hội An, Quảng Nam) ngồi đan võng trong căn nhà nhỏ, tỉ mẩn với từng mắt võng. Bà Quy nói võng ngô đồng từng được xem như một biểu tượng đặc trưng của người dân xứ đảo này.

Võng ngô đồng được làm từ sợi của thân cây ngô đồng, là một loài cây chỉ mọc ở trên những mỏm núi cao, hay vách đá cheo leo ở Cù Lao Chàm. Khoảng từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 9, khi những chiếc lá cuối cùng rơi, để lại trơ trọi cành, cũng là lúc cây đâm chồi, nở rực một màu hoa đỏ ngập tràn Cù Lao.

Người dân xứ đảo này đã phát hiện ra những đặc tính có một không hai của loài cây đặc biệt để sử dụng khi đan gùi, võng, làm dây thừng và nhiều thứ vật liệu khác. Để làm ra một chiếc võng ngô đồng phải mất chừng ba tháng ròng rã. Phải lấy sợi từ trên núi, nơi những thân cây ngô đồng to chừng bắp chân người. Sau đó dùng búa đập nát theo thớ của thân cây, rồi đem ngâm trong nước tù của ruộng chừng 7 ngày, cho lớp vỏ cứng mềm mục, nhả dần ra, lộ sợi xơ thì mới vớt lên.

Tiếp tục dùng tay tước lớp vỏ cứng đã mục lấy lớp xơ màu trắng đục, sau đó giặt sạch bằng nước suối trong rồi đem ra phơi nắng thật khô, đến khi chuyển thành màu trắng ngà tinh mới, có độ óng là lúc xơ đã sẵn sàng để đan võng. Người đan không những khéo léo mà còn phải kiên trì, bền bỉ. Khi đan võng tuyệt đối không được đan lỗi, vì khi đã bị lỗi thì không gỡ ra được nữa…”.

Bà Quy nói đan võng là một công việc rất công phu, đầy tỉ mẩn và rất mất thời gian. Công việc chỉ dành cho những người có tính cần cù, kiên nhẫn nhất mới chịu được.

Cách đây chừng mươi năm, trên đảo vẫn còn vài người đan võng ngô đồng như cụ Nguyễn Thị Muôn, bà Mai Thị Rài (con gái của cụ Môn), bà Quy, cùng một vài người khác.

Mặc dù đã ở cái tuổi tri thiên mệnh và qua biết bao gian khó của cuộc đời, nhưng Quy vẫn ngày ngày giữ công việc đặc biệt có một không hai trên đảo và trên cả dải đất miền Trung khắc khổ này. Có những ngày từ sáng sớm tinh mơ đến khi mặt trời gác mái triền tây, bà lặn lội lên rừng, trèo qua từng vách núi, níu vào những thân cây gai góc để chặt và gùi những nhánh cây ngô đồng về đan võng.

Cho đến tận bây giờ, bà Quy chẳng nhớ nổi mình đã đan bao nhiêu chiếc võng trong đời, đã bán cho bao nhiêu người. Nhưng có điều sản phẩm của bà, cũng như của những người phụ nữ xứ đảo này đã để lại ấn tượng rất tốt đối với du khách khi đến với đảo Cù Lao.

Bà Quy có 8 người con, trong đó có cô con gái cũng được bà truyền nghề, nhưng chỉ được một vài năm rồi thôi, bởi không đủ kiên nhẫn để chịu nổi sự công phu, tỉ mỉ, và... ít hiệu quả kinh tế như nghề đan võng này. Và vì vậy cho nên, bà Quy cũng cho biết, giá thành của mỗi chiếc võng bán ra không dưới 5 triệu đồng. Và hiện tại, bà Quy đan võng không đủ để bán. Có người đến mua võng, đặt tiền trước rồi… một năm sau mới nhận được hàng. Thế nhưng vẫn thiếu người đan võng, thế mới nói nghề này thật khó.

Hiện tại trong nhà bà Quy đang còn giữ 2 chiếc võng đặt hàng của du khách nước ngoài mà họ chưa đến lấy, nhiều người khách khác khi thấy có sẵn những chiếc võng đan xong rồi, trả giá gấp đôi, gấp ba lần bình thường để lấy võng đi nhưng không được đồng ý.

Bà Quy trăn trở và sợ một ngày nào đó cái nghề độc đáo này sẽ biến mất. Bởi cho đến tận lúc này, nhiều người chẳng còn ham đan võng để gìn giữ cái nghề này.

Người dân trên đảo Cù Lao Chàm bây giờ không mấy ai mặn mà với nghề đan võng này nữa. Ông Huỳnh Giang, nguyên Trưởng thôn Bãi Ông cho biết: “Trên đảo này ngày trước cũng tổ chức cho chị em học nghề, nhưng chẳng ai theo nổi vì quá cầu kỳ, quá tỉ mỉ!”.

Đức Cần - Thành Nhơn