Diện tích trồng sầu riêng trên cả nước tăng liên tục, nguy cơ cung vượt cầu là rất lớn, nhất là khi Thái Lan cũng đã cải tiến chất lượng sầu riêng. Theo các chuyên gia, cần nhiều giải pháp đồng bộ để đảm bảo đầu ra về lâu dài.

Năm 2023, giá trị xuất khẩu rau quả đạt khoảng 5,6 tỷ USD, đặc biệt giá trị xuất khẩu sầu riêng tăng bứt phá, vượt qua Thanh Long, vươn lên vị trí số 1 với khoảng 2,2 tỷ USD.

Xuất khẩu sầu riêng tăng bứt phá

Theo Đề án phát triển bền vững cây ăn quả chủ lực đến năm 2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích sầu riêng cả nước là 65.000 - 75.000 ha, sản lượng 830.000 - 950.000 tấn. Tuy nhiên, hiện nay diện tích trồng sầu riêng trên cả nước gần khoảng 130.000 ha.

Chia sẻ tại Triển lãm quốc tế chuyên ngành rau, hoa, quả - HortEx Việt Nam 2024, ông Nguyễn Quang Huy - đại diện Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - cho biết hiện nay sản lượng sầu riêng khoảng 1,2 triệu tấn, dự báo sẽ tăng nhanh chóng sau thời gian dài tăng diện tích.

"Nếu như vẫn giữ được điều kiện tốt như hiện nay, các nhà sản xuất và doanh nghiệp tuân thủ các điều kiện của thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc thì giá trị kim ngạch xuất khẩu của sầu riêng trong thời gian tới có thể đạt 3,5 tỉ USD", ông Nguyễn Quang Huy nói.

Cũng theo ông Huy, hiện nay, Việt Nam rộ lên sầu riêng trái vụ vào cuối năm, trong khi đó Thái Lan chưa sản xuất được trái vụ. Cụ thể, tại Tiền Giang, sầu riêng trái vụ tập trung vào cuối năm đến đầu tháng 2, trong khi đó Đông Nam Bộ, Tây Nguyên hầu như đã thu hoạch xong. Sản lượng sầu riêng tại tỉnh này khoảng 200.000 tấn/năm.

Theo ông Nguyễn Lâm Viên - CEO Vinamit, sầu riêng là một sản phẩm mà người Trung quốc cực kì ưa chuộng. Hiện nay, từ giới thượng lưu đến người bình dân đều sử dụng sầu riêng. Việt Nam có sản lượng sầu riêng lớn, kì vọng tiếp cận được nhóm trung lưu như các công viên chức thì sẽ tốt hơn. Hơn nữa, nếu có thể phổ cập được để giới bình dân như công nhân có thể sử dụng thì sản lượng còn "kinh khủng" hơn nữa, cho nên về mặt thị trường không đáng lo ngại.

Giống sầu riêng còn chưa đa dạng

Đắk Lắk đã có 2 nhãn hiệu sầu riêng được Cục sở hữu trí tuệ công nhận là: nhãn hiệu Sầu riêng Krông Pắc và Sầu riêng Cư M'gar. Ngoài ra, hiện nay huyện Krông Búk và Ea H'Leo đang xây dựng đề án và đăng ký bảo hộ nhãn hiệu là sầu riêng Krông Búk và sầu riêng Ea H'Leo.

Theo ông Vũ Đức Côn - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, Chủ tịch Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk, giống sầu riêng của Việt Nam vẫn chưa đa dạng, chỉ có giống Dona, Ri6 và một vài giống khác. Trong khi đó, Thái Lan có nhiều giống tốt, nhiều phân khúc phục vụ thị trường.

Bên cạnh đó, việc sản xuất, tiêu thụ vẫn còn gặp nhiều khó khăn, chỉ tồn tại với 3 hình thức chính. Thứ nhất, doanh nghiệp đặt cọc mua sầu riêng bằng cách ký hợp đồng mua bán theo quy cách và hợp đồng bán xô. Số tiền đặt cọc khoảng 30% giá trị theo sản lượng ước tại vườn.

Thứ hai, một số hộ trong vùng trồng đã tự chốt giá với các doanh nghiệp khác ngay tại thời điểm cây sầu riêng bắt đầu ra hoa. Nguyên nhân là do một số hộ dân cần tiền để đầu tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật,… chăm sóc vườn cây.

Thứ ba, một số môi giới vào tận vườn người dân chốt giá rất cao gây nhiễu loạn thị trường, từ 80.000 - 90.000 đồng/kg.

Nâng cao chất lượng để phát triển bền vững

Trên thực tế, sầu riêng chỉ được xuất khẩu đi dưới dạng sản phẩm tươi, chưa qua chế biến. Trong khi đó, loại quả này có thể được sản xuất, chế biến thành sản phẩm sấy khô, bột,… để vừa tạo tính đa dạng sản phẩm vừa giảm thiểu tình trạng bán ra với giá thấp mỗi lần cung lớn hơn cầu.

Theo ông Vũ Đức Côn, để giải quyết bài toán trên, cần hoàn thiện đề án phát triển ngành hàng sầu riêng - bơ, giai đoạn 2025 tầm nhìn 2030 trình UBND tỉnh Đắk Lắk phê duyệt và tổ chức triển khai. Đồng thời, tổ chức tốt chuỗi liên kết sản xuất thực chất từ vùng trồng, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư cơ sở sơ chế, bảo quản,…

Còn theo ông Phạm Chí Cường - Vụ Thị trường châu Á - châu Phi, Bộ Công Thương, dư lượng thị trường đối mặt hàng sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc rất lớn, đối thủ cạnh tranh lớn vẫn là Thái Lan. Đặc biệt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương cũng đang thúc đẩy để kí kết mặt hàng sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc - đây được xem là cơ hội cho việc tăng thị phần tại thị trường này.

Ông Cường cũng đưa ra kiến nghị với doanh nghiệp, sau khi sầu riêng Việt Nam vào thị trường Trung Quốc, chất lượng sầu riêng Thái Lan cũng đã được tăng lên, kể cả việc phân loại và làm theo tiêu chuẩn cũng hoàn thiện hơn. Vì vậy điều quan trọng nhất vẫn là làm tốt khâu chất lượng và phân loại. Bởi đây chính là điều mà Thái Lan đang tập trung cải thiện.

"Phản ánh của phía Trung Quốc như chất lượng không đồng đều, nhiều quả hỏng, không thể chín. Dự báo sẽ có nhiều thị trường cũng sẽ được mở cửa cho phép xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, do vậy sự cạnh tranh sẽ càng tăng cao đòi hỏi phải nâng cao chất lượng sản phẩm", ông Cường nhấn mạnh.

Đồng ý kiến, ông Nguyễn Lâm Viên - CEO Vinamit - cho rằng để gia tăng tính cạnh tranh, người dân phải từng bước chuyển từ trồng hoá học sang trồng hữu cơ. Theo đó, người nông dân phải tập chuyển dần để khi sản phẩm ra thị trường, người tiêu dùng có nhiều sự lựa chọn họ sẽ chọn những sản phẩm tốt cho sức khỏe. 

Ông Nguyễn Đình Tùng - Chủ tịch Tập đoàn Vina T&T - cho biết doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng tươi khoảng 500 container trong năm 2023. Để phát triển bền vững, theo ông Tùng, doanh nghiệp và người dân phải tuân thủ nghiêm ngặt mã số vùng trồng, đồng thời đưa hàng có chất lượng đến tay người tiêu dùng.

"Nếu chúng ta cứ bỏ lơ chất lượng, chỉ tập trung vào từng đơn hàng một thì dần dần thị trường sẽ bỏ quên và sẽ không tiêu thụ sầu riêng của Việt Nam nữa. Như vậy, chúng ta muốn tăng diện tích lên thì chúng ta phải nâng cao chất lượng lên", ông Tùng nói.

Võ Liên