Tháng 6/2011, Thành nhà Hồ được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới, được trang CNN (Mỹ) xếp vị trí đứng đầu trong 21 di sản đẹp nhất hành tinh, gồm: Đảo Phục sinh (Chile), thủ đô Velletta (Malta), công viên quốc gia đá vàng (Hoa Kỳ), cố đô Bagan (Myanmar), vườn quốc gia Goreme và khu núi đá Cappadocia (Thổ Nhĩ Kỳ), Angkor (Cam-pu-chia), đồi Acropolis (Hy Lạp), thành cổ Petra (Jordan), quần đảo Galapalos (Ecuador), vườn quốc gia Iguazu (Brazil và Argentina), bãi đá ngầm (Australia), thị trấn Hampi (Ấn độ), vườn quốc gia Los Glaciares (Argentina), Machu Picchu (Peru), đảo tu viện Mont-Saint-Michel (Pháp), kim tự tháp (Ai Cập), vườn quốc gia serengeti (Tanzania), núi sư tử Sigiriya (Sri Lanka), thành phố biển Tulum (Mexico), thành phố Venice (Ý).

Được biết, Thành nhà Hồ do Hồ Quý Ly, một tể tướng dưới triều đại nhà Trần  xây dựng vào năm 1397, trên tổng diện tích 5.234ha, bao gồm các kiến trúc chính là Thành Nội, Hào Thành, La Thành và Đàn tế Nam Giao. Đây là tòa thành đá kỳ vĩ mang kiến trúc kết hợp giữa phong cách truyền thống của Việt Nam với khu vực Đông Á và Đông Nam Á. Đây cũng là một ví dụ điển hình về quần thể kiến trúc nằm giữa cảnh quan thiên nhiên mà có kỹ thuật xây dựng độc đáo và sử dụng các nguyên vật liệu bền vững, đặc biệt là các khối đá lớn (nặng từ 15 đến 20 tấn). 

Trải qua thời gian và những thăng trầm của lịch sử, kiến trúc Thành nhà Hồ không còn nguyên vẹn. Hiện Thành Nội chỉ còn lại một số di tích, di vật như: nền móng, phần tường thành, bốn cổng thành, khuôn viên cổng Nam, đôi rồng bậc thềm bằng đá, đường lát đá Hoa Nhai, bi đá, đạn đá, đồ gốm sứ và các hiện vật có giá trị đặc trưng cho văn hóa Trần - Hồ. Hào thành còn dấu tích ở phía bắc, phía đông và một nửa phía nam Thành nhà Hồ. Dấu tích La thành đã được tìm thấy tại địa phận làng Bèo (xã Vĩnh Long) với chiều dài 2.051,9m, cao khoảng 5m, mặt cắt dạng hình thang với bề mặt rộng 9,2m, chân thành rộng 37m và đã được khoanh vùng bảo vệ. Đàn Nam Giao còn lộ rõ dấu tích 5 nền đàn với độ cao chênh lệch giữa nền thấp nhất và cao nhất là 7,8m. Đây là nơi nhà Hồ tổ chức lễ tế trời, cầu mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an, vương triều trường tồn, thịnh trị.

Từ khi Thành nhà Hồ được công nhận di sản văn hóa thế giới, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ngay lập tức bắt tay vào xây dựng và thực hiện những nhiệm vụ mang tính chất chiến lược trong công tác quản lý và bảo tồn khu di sản này. Hơn một thập kỷ quản lý, bảo tồn khu di sản, tỉnh Thanh Hóa đã thu được nhiều kết quả, để lại nhiều dấu ấn quan trọng, thể hiện nỗ lực cũng như quyết tâm của tỉnh trong việc tham gia và thực hiện Công ước Bảo tồn di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới. Thanh Hóa đã quan tâm dành nguồn lực đầu tư cho công tác khai quật khảo cổ và bảo tồn, chống xuống cấp di sản.

Tỉnh cũng đã đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, phục vụ xây dựng hồ sơ và quản lý bảo tồn di sản. Trung tâm Bảo tồn di sản Thành Nhà Hồ đã phối hợp với Viện Khảo Cổ học tiến hành khai quật nghiên cứu Di tích Đàn tế Nam Giao (trên 80% diện tích), tiến hành khai quật, nghiên cứu đường Hoàng gia tại vị trí trước cửa Nam Thành Nhà Hồ, với diện tích 1.500m2, khai quật công trường khai thác đá cổ lần thứ nhất với diện tích 350m2 (núi An Tôn). 

Trung tâm Bảo tồn di sản Thành Nhà Hồ cũng đặc biệt quan tâm đến công tác bảo tồn, tôn tạo di tích. Điển hình như bảo tồn Đàn tế Nam Giao; chống thấm vòm cửa Nam; tu sửa cấp thiết tường thành đá phía Đông Bắc. Cùng với đó, trung tâm cũng thực hiện điều tra tổng thể và xây dựng hồ sơ công nhận bổ sung toàn bộ hệ thống La thành là di sản cấp quốc gia...

Đặc biệt, để bảo tồn và phát huy giá trị di sản, ngày 12/8/2015, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị Di tích Thành Nhà Hồ và vùng phụ cận gắn với phát triển du lịch (tại Quyết định số 1316/QĐ-TTg).

Theo quy hoạch được phê duyệt, sẽ hình thành 2 trục di sản quan trọng, gồm: trục dọc nối Thành Nhà Hồ từ cửa Nam đến núi Đún và Di tích Đàn tế Nam Giao; trục ngang nối sông Mã với khu quảng trường (khu vực đón tiếp, tổ chức các hoạt động văn hóa và lễ hội, trưng bày và quản lý di sản) và kết nối với La Thành phía Tây. Cùng với đó là quy hoạch cụ thể về không gian vùng lõi và vùng đệm của khu di tích. Đây chính là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc quản lý, đầu tư, xây dựng, bảo tồn, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích theo đúng cam kết với UNESCO. Đồng thời, có ý nghĩa hết sức quan trọng trong chiến lược quảng bá hình ảnh, phát triển du lịch Thành Nhà Hồ và gắn kết Thanh Hóa với thế giới để bạn bè, du khách, nhà đầu tư đến với Thanh Hóa.

Được sự quan tâm của Đảng, nhà nước, tỉnh Thanh Hóa nói chung, huyện Vĩnh Lộc, Trung tâm bảo tồn di sản Thành nhà Hồ nói riêng hơn 10 năm qua đã phấn đấu vượt mọi khó khăn để bảo tồn phát huy giá trị khu di sản và thực hiện nhiều giải pháp để phát triển du lịch. Trung tâm không ngừng tăng cường khai thác các giá trị đặc trưng của di sản; tập hợp, thu hút người dân trong không gian văn hóa Tây Đô tổ chức hoạt động du lịch cộng đồng; phối hợp với các công ty du lịch lữ hành khảo sát, xây dựng các tour, tuyến du lịch, tăng cường kết nối với các di tích vệ tinh, đáp ứng nhu cầu thụ hưởng đa dạng loại hình, ứng dụng công nghệ số, công nghệ thông tin trong quản lý, quảng bá hình ảnh khu di sản.

Trung tâm có nhiều đổi mới, hoàn thiện các sản phẩm du lịch như: Không gian trưng bày ngoài trời; khu vực check-in “Súng thần công - cải cách triều Hồ”; không gian văn hóa nông nghiệp vùng Tây Đô; gian hàng bán sản phẩm OCOP của địa phương... Đồng thời mở rộng khai thác tuyến tham quan tại di sản như: Tham quan Nội thành, tham quan Di sản Thành nhà Hồ - Làng cổ, tham quan văn hóa tâm linh vùng đệm dọc sông Mã...

Từ những việc làm thiết thực, Trung tâm đạt được nhiều kết quả được nhân dân, du khách trong và ngoài nước ghi nhận. Thành nhà Hồ trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn ở xứ Thanh với gần 200 nghìn lượt khách tham quan, vượt hơn 40 nghìn lượt khách so với chỉ tiêu năm 2023. Việc đổi mới, đa dạng hóa các tuyến tham quan gắn với đặc trưng của Di sản Văn hóa thế giới Thành nhà Hồ là việc làm sáng tạo, mang tính chiến lược, góp phần nâng cao vai trò vị thế của du lịch Thành nhà Hồ trên bậc thang phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Đó là tiền đề để Thành nhà Hồ tiếp tục tạo ra nhiều sản phẩm du lịch mới, phong phú đa dạng hơn, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách.

                                                               Nguyễn Khang