Mưa sao băng Orionids là sự kiện thiên văn thường diễn ra trong khoảng từ ngày 2/10 đến ngày 7/11 hằng năm. Mặc dù mật độ sao bằng không còn nhiều như trước đây, tuy nhiên, vì thiên thạch Orionid thường mang đến màn trình diễn ánh sáng ngoạn mục trên bầu trời đêm nên đây vẫn là một trong những sự kiện được trông đợi nhiều nhất hằng năm.

Thông thường, vào thời điểm cực đại sẽ có khoảng 10 - 20 vệt sáng xuất hiện trên bầu trời mỗi giờ và quan sát được cả Bắc bán cầu và Nam bán cầu. Ngay trong thời gian đầu và giữa tháng 10 nếu có một bầu trời đẹp cùng một chút may mắn bạn có thể sẽ thấy một vài sao băng vào mỗi đêm.

Theo ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA), cực đại của hiện tượng mưa sao băng Orionids 2023 sẽ diễn ra vào đêm 21/10.

Việc quan sát sẽ tương đối thuận lợi nếu không có biến động về thời tiết bởi Mặt Trăng sẽ lặn sớm và bầu trời sau lúc nửa đêm sẽ không bị ánh Trăng làm lóa. Trăng bán nguyệt đầu tháng có thể che khuất một số sao băng chiều tối, song không ảnh hưởng quá nhiều.

Tại Việt Nam thời điểm lý tưởng nhất để quan sát hiện tượng này là vào sau nửa đêm 21, rạng sáng 22/10, khi hiện tượng đạt cực điểm và chòm sao Orion (khu vực trung tâm của hiện tượng) đã lên đủ cao. Nếu trời đủ trong (không mây và ít ô nhiễm ánh sáng), chòm sao này rất dễ dàng được nhận ra bởi 3 ngôi sao thẳng hàng tạo thành thắt lưng của Orion và hai sao rất sáng là Betelgeuse và Rigel.

Với sao băng, người quan sát không cần sự hỗ trợ của bất cứ dụng cụ đặc biệt nào để quan sát hiện tượng này. Bạn chỉ cần một bầu trời đủ trong, chọn vị trí quan sát an toàn, và một chút kiên nhẫn. Sau 20-30 phút nhìn ngắm bầu trời, mắt sẽ quen với bóng tối và dễ phát hiện sao băng hơn.

Mưa sao băng Orionids là hiện tượng hệ quả của sao chổi nổi tiếng Halley. Đây là một sao chổi chu kỳ ngắn, hoàn thành một vòng quỹ đạo trong 76 năm và lần cuối cùng nó tiến tới cận điểm để chúng ta quan sát được là năm 1986.

Những mảnh vụn mà sao chổi này để lại trong những lần ghé thăm của mình trở thành những dòng thiên thạch trải dài trong không gian. Những thiên thạch này lao vào khí quyển Trái Đất khi hành tinh của chúng ta đi qua khu vực quỹ đạo có dòng thiên thạch đó, tạo thành mưa sao băng Orionids.

Theo Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam, lần đầu tiên mưa sao băng này được quan sát và công bố là vào các năm 1839 và 1940 bởi nhà quan sát Edward C. Herrick. Lần đầu quan sát vào năm 1839 ông đã kết luận rằng trận mưa sao băng kéo dài từ 8 tới 15.10. Lần quan sát năm 1840 ông định chính rằng nó bắt đầu mùng 8 và kết thúc vào 25.10.

Trên thực tế, người đầu tiên quan sát chính xác trận mưa sao băng này là nhà thiên văn Herschel, ông đã quan sát được 14 sao băng của trận này xuất phát từ khu vực của chòm sao Orion vào ngày 18.10.1864 và năm tiếp theo, ông đã kết luận cực điểm của nó chính là 20.10. Khi đó Orionids đã là một trong số những trận mưa sao băng lớn nhất hàng năm có thể quan sát.

 Khánh An