Hội thảo khoa học "Thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ và phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học công nghệ trình độ cao ở các trường đại học" do Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp tổ chức tại TP.HCM. 

Chú trọng chương trình đào tạo sau đại học

Theo PGS.TS Nguyễn Thu Thủy - Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong lĩnh vực công nghệ cao thì việc đào tạo sau đại học rất quan trọng. Nhiều ý kiến cho rằng hiện nay Việt Nam đang "thừa thầy thiếu thợ", nhưng thực tế chúng ta đang thiếu cả hai.

Hiện dân số tiếp cận với đại học còn thấp so với các nước trong khu vực. Việc đào tạo sau đại học chưa được chú trọng nhiều, do đó song song với việc đảm bảo nâng cao chất lượng cần gia tăng số lượng người tiếp cận đại học. 

Theo PGS.TS Nguyễn Thu Thủy, để phục vụ công nghệ cao cần chú ý vào 5 lĩnh vực chính: Kỹ thuật công nghệ, khoa học máy tính, toán, khoa học cơ bản nói chung, khoa học sự sống. 

Theo số công bố khoa học ISI từ 2009 - 2022 (Theo Web of Science), nghiên cứu và công bố quốc tế của các cơ sở giáo dục đại học đã gia tăng nhanh chóng và đều đặn qua các năm. 

Còn trên danh mục Scopus, số lượng công bố quốc tế cũng lớn hơn qua từng năm và tỷ trọng đóng góp của cơ sở giáo dục đại học lớn hơn nhiều, 3 năm gần đây đều trên 95%. Điều này có thể thấy, nguồn nhân lực cho khoa học công nghệ nằm trong cơ sở giáo dục ngày càng lớn mạnh và đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Về số bằng sáng chế, giải pháp hữu ích tại Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 ở cơ sở giáo dục đại học có sự gia tăng nhưng còn khiêm tốn. Theo PGS.TS. Nguyễn Thu Thủy, đây là mảng mà các trường đại học cần chú trọng tính ứng dụng trong các lĩnh vực đời sống và công nghệ cao. 

So với các nước châu Á, nếu nhìn vào nghiên cứu và công bố quốc tế trong lĩnh vực phục vụ công nghệ cao thì Việt Nam đứng ở vị trí rất khiêm tốn so với Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ.  

Theo PGS.TS. Nguyễn Thu Thủy, các đơn vị liên quan cần rà soát, sửa đổi, bổ sung quy định tài trợ nghiên cứu cho các trường đại học tham gia đào tạo, nghiên cứu các ngành phục vụ phát triển công nghệ cao. Bên cạnh đó, cần rà soát, sửa đổi, bổ sung quy định tài trợ nghiên cứu cho trường đại học hợp tác nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học, tổ chức nước ngoài. Có chính sách sử dụng quỹ nghiên cứu của doanh nghiệp đào tạo và nghiên cứu các ngành phục vụ phát triển công nghệ cao; rà soát, sửa đổi, bổ sung mô hình/quy định về ưu tiên phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh, các trung tâm đào tạo và nghiên cứu xuất sắc...

Liên quan đến các hoạt động khoa học trong thời gian, PGS.TS Mai Thanh Phong - Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, ĐHQG TP.HCM cho biết tổng số lượng đề tài có xu hướng giảm dù tổng kinh phí trên đề tài tăng từ nguồn Nhà nước, tỉnh/ thành phố và hợp tác.

Lý giải vấn đề trên, ông Phong cho rằng trước đây đề tài nhiều nhưng manh mún, nhỏ lẻ còn hiện nay với nguồn kinh phí được cấp nhiều hơn thì đề tài được đầu tư dài hạn, có chất lượng chuyên sâu hơn.  

Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế chính sách

Các hoạt động tài trợ của Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ quốc gia (Nafosted) trong thời gian qua đã thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu khoa học và góp phần vào sự phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ trình độ cao. 

Theo GS.TS Huỳnh Văn Sơn - Hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm TP.HCM, nên xem xét quy mô tài trợ của quỹ Nafosted cho từng đề tài ở từng cấp và chú ý về đầu ra, từ đó phân loại đề tài. 

"Nếu tính trung bình 1 đề tài quỹ Nafosted tài trợ là 950 triệu thì chúng ta mất đi lợi thế cạnh tranh. Vì hiện nay các đề tài cấp tỉnh dao động khoảng vài tỷ đồng, trong khi đó đầu ra của các đề tài được quỹ Nafosted cấp là rất cao về công bố khoa học và kể cả sản phẩm đào tạo. Tôi nghĩ nếu không phân loại để đầu tư trọng điểm thì sẽ mất đi sự tác động của chương trình quỹ Nafosted”, GS Sơn nói

Cũng theo GS Sơn, trong sự phát triển về kinh tế xã hội, chúng ta chưa có những chương trình chuyên sâu dành cho khoa học giáo dục từ góc độ Nafosted hoặc là chương trình về khoa học xã hội và nhân văn, đặc biệt là vấn đề về sức khỏe tâm thần, về sự phát triển cộng đồng. Nếu như không phát triển chương trình này thì nguy cơ về sự phát triển dễ bị lệch. 

Phát biểu tại hội thảo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt đề nghị các đơn vị quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý của Bộ Giáo dục và Đào tạo để hoàn thiện các chính sách, khuyến khích, tạo môi trường thuận lợi cho các nhà khoa học tại cơ sở giáo dục đại học phát huy tối đa năng lực nghiên cứu, phát triển nguồn nhân lực khoa học trình độ cao.

Đối với Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia cần nghiên cứu, định hướng các chương trình tài trợ, hỗ trợ nghiên cứu khoa học để thúc đẩy mạnh mẽ các nhóm nghiên cứu xuất sắc, phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học và công nghệ trình độ cao, nhất là nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học trẻ xuất sắc trên khắp cả nước.

Bên cạnh đó, các đơn vị cần phối hợp với các cơ quan liên quan tạo dựng cơ chế quản lý tài chính phù hợp với đặc thù hoạt động nghiên cứu khoa học theo thông lệ quốc tế với định hướng chấp nhận độ trễ, rủi ro trong nghiên cứu khoa học, chuyển dần từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đẩy mạnh khoán chi trong tài trợ nghiên cứu khoa học.

Võ Liên