Theo Luật BHYT, những đối tượng chưa tham gia BHYT ở bất cứ đơn vị, tổ chức nào sẽ bắt buộc tham gia BHYT theo hộ gia đình từ ngày 1-1-2015. Tuy nhiên, tháng 3-2015, do thủ tục mua thẻ BHYT theo hộ gia đình phức tạp, rườm rà, Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam đã ban hành Văn bản số 777/BHXH-BT cho phép "nới lỏng” thời gian thực hiện: Nếu một người đã tham gia BHYT cá nhân mà sau ngày 1-1-2015 tiếp tục tham gia BHYT thì có thể tham gia theo hình thức cá nhân hoặc theo hộ gia đình; những người còn lại trong hộ gia đình chưa tham gia BHYT khi tham gia sẽ bắt buộc thực hiện theo hộ gia đình. Từ 1-1-2016 trở đi, toàn bộ những người có tên trong sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú phải thực hiện BHYT theo hộ gia đình. Đến nay, thời gian gia hạn đã hết nhưng những khó khăn, vướng mắc vẫn còn và khó thực hiện bắt buộc từ ngày 1-1-2016.

Theo số liệu thống kê của BHXH Việt Nam, hiện có khoảng 16,2 triệu người chưa tham gia BHYT diện hộ gia đình, thuộc nhóm đối tượng chưa tham gia nhiều nhất trong số các nhóm đối tượng chưa tham gia BHYT. Để thực hiện lộ trình tiến tới BHYT toàn dân, ngành y tế và BHXH Việt Nam đang tập trung tuyên truyền, tháo gỡ những vướng mắc về thủ tục cho nhóm đối tượng hộ gia đình. Các địa phương trong cả nước đang tiến hành phát tờ kê khai đến các hộ để nắm thông tin những ai đã tham gia BHYT và những ai chưa tham gia, từ đó có cơ sở quản lý, theo dõi và vận động các gia đình tham gia BHYT trong thời gian tới. Qua công tác lập danh sách, kê khai, một số địa phương cho biết, tỷ lệ tham gia BHYT theo hộ gia đình thấp một phần do nhận thức chưa đầy đủ về BHYT, một phần do cuộc sống khó khăn, thu nhập thấp, cho nên chưa tham gia BHYT. Giám đốc BHXH tỉnh Nam Định Trần Văn Dũng cho biết, có những gia đình trên địa bàn thu nhập trong sáu tháng được 1,5 triệu đồng từ trồng lúa, nếu cùng lúc tham gia BHYT cho cả ba người trong gia đình thì phải bỏ ra hơn 1,4 triệu đồng để đóng BHYT cho cả năm thì khó khăn cho sinh hoạt của gia đình. Mặc dù chưa thống kê con số cụ thể, nhưng BHXH tỉnh Nam Định cho biết, trên địa bàn tỉnh có khá nhiều hộ khó khăn về kinh tế chưa tham gia BHYT. Tại phường Phúc Xá (Ba Đình, Hà Nội), nơi tập trung nhiều lao động tự do với thu nhập bấp bênh, cho nên nhiều hộ gia đình ở đây chưa sẵn sàng mua BHYT. Bà Đào Thị Xuân, ở tổ dân phố số 3, phường Phúc Xá cho biết, thu nhập từ việc bán nước, bốc vác thuê của gia đình có sáu người được khoảng sáu triệu đồng/tháng. Mức thu nhập eo hẹp nhưng lại trên mức hộ nghèo và hộ cận nghèo, cho nên gia đình bà Xuân không được Nhà nước hỗ trợ mua thẻ BHYT, nếu tự bỏ tiền mua cho cả sáu người thì không thể đáp ứng được. Bản thân bà bị bệnh viêm phổi mãn tính, mỗi lần khám bệnh phải thanh toán khoảng 700 nghìn đồng đến một triệu đồng, để có số tiền này bà phải vay mượn hàng xóm rồi trả dần.

Để giúp đỡ những cá nhân, gia đình hoàn cảnh khó khăn không thể tham gia BHYT, thời gian qua, một số địa phương đã kêu gọi sự hảo tâm của các tổ chức, cá nhân hỗ trợ 100% mức đóng BHYT cho một số đối tượng khó khăn. Tuy nhiên, sự hỗ trợ này cũng chỉ đủ cho số ít cá nhân, như người cao tuổi, đảng viên trên 30 năm tuổi Đảng, người bị nhiễm HIV/AIDS... Trong khi đó, quy định bắt buộc mua theo hộ gia đình, cho nên việc hỗ trợ riêng cho các cá nhân nêu trên chưa thể thực hiện được, làm mất đi cơ hội được khám, chữa bệnh theo chế độ BHYT của các đối tượng này. Tại cuộc giao ban giữa BHXH Việt Nam và Bộ Y tế vừa qua, một số ý kiến cũng nêu những băn khoăn, vướng mắc của nhiều địa phương về trường hợp đã tham gia BHYT theo hình thức cá nhân từ những năm trước thì năm 2016 tiếp tục tham gia theo hình thức cá nhân hay phải mua theo hộ gia đình? Trước những vướng mắc phát sinh, ngày 14-7-2015, BHXH Việt Nam có công văn đề xuất Bộ Y tế cho phép những người tham gia BHYT được phép tham gia theo hình thức cá nhân hoặc hộ gia đình đến hết năm 2017; từ ngày 1-1-2018, các thành viên trong gia đình bắt buộc phải tham gia đầy đủ BHYT. Hiện chưa có phương án quyết định cho gia hạn hay không.

Luật BHYT quy định bắt buộc tham gia BHYT theo hộ gia đình là một trong các giải pháp cần thiết để mở rộng diện bao phủ của BHYT, thực hiện mục tiêu bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân thông qua BHYT. Với mức viện phí dự kiến tăng trong năm 2016 sẽ gây sức ép về tài chính cho người bệnh và gia đình, do đó, tham gia BHYT theo hộ gia đình là giải pháp hiệu quả để hạn chế gánh nặng tài chính. Thực tế, có không ít hộ gia đình không khó khăn về kinh tế nhưng vẫn chưa tham gia BHYT, do vậy về tổng thể cần có lộ trình phù hợp đối với diện tham gia BHYT hộ gia đình. Việc đề xuất giãn thời gian thực hiện BHYT bắt buộc nêu trên là phù hợp, để tiếp tục tuyên truyền làm thay đổi nhận thức người dân, cũng như có giải pháp hỗ trợ những đối tượng khó khăn về kinh tế.