Làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp tại Bình Dương là một làng nghề truyền thống nổi tiếng của Khu vực Đông Nam Bộ được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nhưng hiện tại, làng nghề truyền thống này lại đang đứng trước nguy cơ mai một sau hơn 200 năm hình thành phát triển.

Năm 2020, đề án bảo tồn và phát triển làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp đã được UBND tỉnh Bình Dương phê duyệt nhưng nếu không sớm được triển khai thì làng nghề này khó thoát khỏi nguy cơ bị “thất truyền”.

Vào giữa thế kỉ 18, những người dân làm nghề sơn mài từ miền Bắc và miền Trung về Bình Dương khai hoang, việc làm tranh thoạt đầu là thú vui tao nhã của những người làm nghề nhưng dần đã chinh phục được sự yêu mến của những người giàu có lúc bấy giờ. Bàn tay nghệ nhân thổi hồn lên những bức tranh sơn mài được lan truyền rộng rãi đã dần hình thành nên làng tranh sơn mài Tương Bình Hiệp nổi tiếng khắp khu vực Đông Nam Bộ.

Những năm giữa thập niên 50 là thời kỳ hưng thịnh của nghề làm tranh sơn mài Tương Bình Hiệp. Có đến khoảng 90% hộ dân tại Tương Bình Hiệp đều làm nghề, thậm chí rất nhiều hộ ở các địa phương khác tại Thủ Dầu Một cũng nhận đơn hàng về làm. Khi đó làng nghề quy tụ nhiều nghệ nhân tài năng với nhiều tác phẩm tinh xảo đã mang lại tiếng vang lớn cho nghề làm tranh truyền thống.

Thông thường để làm nên một bức tranh sơn mài những nghệ nhân phải cẩn thận, tỉ mỉ đến từng chi tiết với 25 công đoạn và thời gian hoàn thành là từ 3 đến 6 tháng. Tùy vào mỗi tác phẩm mà người ta sử dụng những chất liệu khác nhau như gỗ tự nhiên, ván ép, gốm, vải, tre, nứa,… Những tác phẩm sơn mài làng nghề Tương Bình Hiệp đạt đến độ tinh xảo, được người làm nghề thổi hồn vào từng đường nét lại mang đậm bản sắc dân tộc nhờ đó các sản phẩm tranh sơn mài của làng nghề không chỉ nhận được sự ủng hộ của khách hàng trong nước mà còn được khách hàng quốc tế đánh giá cao. Điển hình là tranh sơn mài Tương Bình Hiệp đã được Bộ VH-TT&DL công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào ngày 06/04/2016 và là sản phẩm được đánh giá cao về chất lượng.

Tuy nhiên, một thực tế khiến người làm tranh và yêu tranh sơn mài không khỏi lo lắng là làng nghề này đang đứng trước nguy cơ bị mai một, có thể bị “thất truyền” nếu không có phương án bảo tồn và phát triển khi mà làng nghề Tương Bình Hiệp hiện tại chỉ còn rất ít doanh nghiệp và hộ dân làm nghề.

Trong quá trình tìm hiểu thực tế, đoàn chúng tôi đã có dịp trao đổi với những người dân làng nghề, họ cho biết càng ngày đầu ra sản phẩm càng khó khăn do văn hóa và thị hiếu người tiêu dùng thay đổi; đơn hàng xuất khẩu giảm sút nghiêm trọng do đại dịch Covid-19, số lượng khách du lịch ghé thăm làng nghề ngày một ít. Đứng trước những khó khăn về kinh tế, nhiều hộ gia đình làm nghề tranh sơn mài phải chuyển hướng qua những ngành nghề khác dù đã nhiều đời gắn bó, dù rằng tình yêu hương gỗ, mùi sơn và sự hòa quyện của sắc màu vẫn luôn in dấu trong mỗi người làm nghề. Họ luôn hi vọng sẽ nhận được những chính sách thu hút khách du lịch trở lại địa phương, những nguồn vốn hỗ trợ kinh phí cho các hộ kinh doanh, các cơ sở kinh doanh; thực hiện các chiến dịch quảng bá và xúc tiến thương mại, du lịch để khôi phục làng nghề truyền thống sơn mài Tương Bình Hiệp.

Chúng tôi mong rằng, các cơ quan chức năng, các tổ chức, doanh nghiệp sớm có nhiều giải pháp hỗ trợ để tiếp tục gìn giữ, bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc nói chung, cũng như Làng nghề tranh sơn mài Tương Bình Hiệp nói riêng đang đứng trước nguy cơ “thất truyền”.

Lê Huy - Nguyễn Hồng - Nguyễn Lộc