Cuộc thi Sáng tạo dành cho thanh thiếu niên nhi đồng toàn quốc và cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia được tổ chức với quy mô cả nước. Những học sinh đoạt giải cao trong cuộc thi có nhiều cơ hội được tuyển thẳng vào đại học hoặc hưởng các quyền lợi trong học tập khác. Chính vì vậy, chất lượng của các cuộc thi này luôn được mọi người quan tâm. 

>>> Đề tài khoa học kỹ thuật được rao bán tràn lan trên mạng xã hội

Thế nhưng như Tạp chí Sở hữu Trí tuệ và Sáng tạo từng phản ánh, hiện tại các đề tài, mô hình và sản phẩm khoa học kỹ thuật đang được rao bán với quy mô lớn trên mạng xã hội. Điều này đặt nghi vấn về tính ứng dụng của các sản phẩm sau các cuộc thi cũng như phần trăm là ý tưởng thật sự của học sinh trong cuộc thi này.

Môi trường cho học sinh phát huy tư duy sáng tạo

Cuộc thi sáng tạo dành cho thanh thiếu niên, nhi đồng toàn quốc được khởi động với mục đích khơi dậy tiềm năng và phát huy tư duy sáng tạo. Đồng thời, cuộc thi rèn luyện kỹ năng sáng tạo, xây dựng ước mơ của học sinh để trở thành nhà sáng chế trong tương lai.

Đối tượng tham gia cuộc thi là các em thanh thiếu niên, nhi đồng trong cả nước từ 6 đến 18 tuổi có quyền dự thi. Ở đây, yêu cầu cuộc thi là các đề tài phải mới và sáng tạo. Thế nhưng, dễ nhận thấy là các mô hình quá công phu so với tầm tuổi của các em học sinh. Nhiều người đặt câu hỏi, liệu có sự can thiệp của người lớn hay không?

Từng đoạt giải nhì trong cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp tỉnh dành cho học sinh trung học năm học 2018 - 2019 với công trình "Ngại giao tiếp trước đám đông - Thực trạng đáng báo động ở học sinh THPT và giải pháp", bạn Trịnh Văn Việt (cựu học sinh trường THPT Hùng Vương, tỉnh Quảng Nam) chia sẻ: "Thời gian thực hiện bài nghiên cứu cùng với thầy giáo hướng dẫn là 4 tháng. Đây là lần đầu làm nghiên cứu khoa học nên mình chưa biết cách tìm tài liệu và tổng hợp tài liệu. Lúc đó, mình chưa quen với phong cách viết luận theo văn phong khoa học. Về đề tài, mình và thầy phải đi khảo sát với một số lượng mẫu lớn, đi thực địa cũng là một khó khăn. Nhờ có sự chỉ dẫn nhiệt tình của giáo viên hướng dẫn mà bài của mình được hoàn thiện hơn".

Việt cũng chia sẻ thêm: "Cuộc thi khoa học kỹ thuật sẽ tạo ra sân chơi cho những người đam mê nghiên cứu, tạo ra một môi trường cho những người nghiên cứu thể hiện và đóng góp những giá trị thiết thực. Nhưng gần đây, nhiều trường chỉ chú ý đến số lượng đề tài chứ ít quan tâm đến chất lượng và chạy theo thành tích. Chưa kể đến, sự ra đời của các hội nhóm làm các mô hình, nghiên cứu khoa học thuê". 

Cần xem lại tính trung thực

Năm 2022, cuộc thi khoa học kỹ thuật có hạn cuối cùng nhận hồ sơ dự thi đến hết ngày 31/8/2022. Cuộc chạy đua ráo riết để có ý tưởng tham gia ở giai đoạn này càng trở nên sôi động hơn. Các hội, nhóm trên facebook không khác gì “chợ online” với cảnh mua bán tấp nập các ý tưởng, mô hình và sản phẩm cho cuộc thi.

Đối với cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng toàn quốc, các tác giả đoạt giải đặc biệt, giải nhất sẽ được trao tặng bằng khen và xét tặng huy hiệu Tuổi trẻ sáng tạo. Ngoài ra, các đề tài đoạt giải cao sẽ được đề xuất chọn đi Triễn lãm quốc tế các nhà sáng tạo trẻ.

Gần đây, Cuộc thi khoa học kĩ thuật dành cho học sinh trung học ngày càng thu hút các trường tham gia và được phụ huynh, học sinh quan tâm. Tháng 3/2022, 12 dự án giải nhất thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia của 23 học sinh đã tạo nên những tranh luận gay gắt.

Nhiều gia đình cùng nhà trường sẵn sàng chi một số tiền lớn để mời các chuyên gia từ các viện nghiên cứu hay các trường đại học cùng tham gia với mong muốn có một kết quả cao. Điều đáng quan ngại, trên các nhóm mua bán dự án, mô hình trên mạng xã hội đa số nhận là giáo viên cấp THCS và THPT đã tham gia hướng dẫn học sinh dự thi.

"Theo tôi, cuộc thi này nên xem lại và tổ chức nghiêm chỉnh. Giữ lại mới khó chứ, phải tổ chức và giám sát chặt chẽ để tránh tình trạng làm gian dối, cẩu thả. Con thi cử thì mình khuyến khích các cháu, tôi thấy cuộc thi có nhiều ý nghĩa tốt nhưng cần phải đi đúng mục đích", chị Nguyễn Thị Nên -  phụ huynh từng có con tham gia cuộc thi bày tỏ. 

Theo quy chế tuyển sinh mới nhất của Bộ GD&ĐT, thí sinh đoạt giải trong các cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia đã tốt nghiệp sẽ được xét tuyển thẳng vào đại học theo ngành phù hợp với môn thi. Chính điều này, dư luận lại đặt ra câu hỏi về tính trung thực của cuộc thi, phải chăng chính cuộc chạy đua xét tuyển thẳng vào đại học nên phụ huynh mong muốn giành tấm vé này?

Đối với người hướng dẫn, các thầy cô sẽ được trả thù lao dạy thêm giờ tham gia hướng dẫn và đánh giá các dự án khoa học kỹ thuật của học sinh. Những giáo viên có đóng góp tích cực và có học sinh đoạt giải trong cuộc thi có thể được xem xét nâng lương trước thời hạn, được ưu tiên đi học tập nâng cao trình độ, ưu tiên xét các danh hiệu khác.

Thầy Thạch Ngọc Chinh (hiện là giáo viên trường THPT Trà Cú, tỉnh Trà Vinh) đã nhiều năm hướng dẫn học sinh thi các cuộc thi khoa học kỹ thuật chia sẻ quan điểm: “Với học sinh phổ thông, các em chưa đủ trình độ và năng lực thi khoa học kỹ thuật. Có thể thấy, học sinh chưa đủ khả năng tự đưa ra ý tưởng và nhờ giáo viên hướng dẫn gợi ý. Các sản phẩm dự thi không phong phú, lặp đi lặp lại. Các cuộc thi về khoa học kỹ thuật thì áp dụng cho sinh viên đại học, thuộc chuyên ngành kỹ thuật thì phù hợp hơn”.

Không thể phủ nhận những giá trị tích cực của các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật đem lại, thế nhưng việc mua bán tràn lan các ý tưởng cho đến mô hình của cuộc thi cần phải xem xét kỹ, vì ít nhiều đã cho thấy những biến tướng  của cuộc thi này.

Võ Liên