Rác vũ trụ có thể là những vệ tinh đã ngừng hoạt động hay các mảnh vụn của các tên lửa. Khi một vệ tinh bay chậm lại, nó sẽ giảm dần độ cao, gặp nhiều ma sát hơn với bầu khí quyển cho tới khi bốc cháy. Tuy nhiên, nhiều vệ tinh hay vật thể tiếp tục ở lại quỹ đạo và trở thành rác vũ trụ.
Cơ quan Hàng không vũ trụ Mỹ NASA ước tính, trong 50 năm qua, trung bình mỗi ngày lại có thêm một mảnh vỡ từ vũ trụ rơi vào Trái Đất. Tính đến nay quỹ đạo Trái Đất đang có khoảng 370.000 mảnh rác không gian với tốc độ di chuyển lên đến 35.405 km/giờ. Nếu tình trạng này cứ kéo dài, khoảng không trên vũ trụ sẽ trở nên quá tải và con người sẽ phải đối mặt với những thay đổi về lối sống khó có thể tưởng tượng được.
Trên thực tế, các nhà khoa học vũ trụ đã bắt đầu “nền văn minh” thải rác trong bầu khí quyển Trái đất cách đây 54 năm trước. Hưởng ứng chiến dịch này, Cơ quan Vũ trụ Nhật Bản (JAXA) đã phóng thành công tàu vũ trụ Kounotori 6 lên trạm ISS để tiến hành thí nghiệm “kéo” rác vũ trụ ra khỏi quỹ đạo của Trái Đất. Để làm được điều này, Kounotori đã tung ra 1 tấm lưới đặc biệt được dệt nên từ các đoạn cáp có nam châm để hút các mảnh rác. Thí nghiệm này sau đó đã gặp thất bại bởi lỗi kỹ thuật.
Vào năm 2018, một vệ tinh của Anh có tên RemoveDEBRIS đã trở thành thí nghiệm đầu tiên có thể dọn sạch một số rác vũ trụ trên quỹ đạo bằng cách sử dụng công nghệ lưới đặc biệt và lao nhọn có móc với tuổi thọ lên đến 2 thiên nhiên kỷ để bắt rác. Vệ tinh RemoveDEBRIS được chế tạo bởi một tập đoàn gồm các công ty không gian và các tổ chức nghiên cứu, dẫn đầu là Trung tâm Vũ trụ Surrey, một Trung tâm xuất sắc hàng đầu thế giới về kỹ thuật vũ trụ, để tiến hành 4 thí nghiệm liên quan đến việc “dọn dep vũ trụ”.
Và gần đây, Tập đoàn ROSCOSMOS của Nga đã được cấp bằng sáng chế cho mô hình lưới loại bỏ những mảnh vỡ cũng như dọn sạch các vệ tinh không còn hoạt động trên vũ trụ.
Theo bằng sáng chế, thiết bị được chế tạo dưới dạng hình nón và cố định bởi đế dọc theo chu vi của khung. Lưới được cố định với tàu vũ trụ bằng hệ thống cáp để bắt các mảnh rác vũ trụ từ mọi phía. rác sau khi lọt lưới sẽ bị khung nén và giữ lại chuyển sang quỹ đạo chôn cất, hoặc di dời tới các lớp dày đặc của khí quyển để tiêu hủy nhằm giải phóng không gian gần Trái Đất. Hoạt động thu gom và xử lý rác thải vũ trụ của loại lưới này sẽ được hoạt động tự chủ mà không có sự can thiệp của đội ngũ điều khiển dưới mặt đất.
Nga dự kiến sẽ phóng vệ tinh chuyên dụng đầu tiên để kiểm soát các mảnh vỡ trong không gian gần Trái Đất vào năm 2027 với một nhóm các thiết bị giám sát không gian đặc biệt gần Trái Đất, nhằm phát hiện và quan sát các vật thể không gian.
Phạm Loan