Thành nhà Hồ (còn gọi là thành Tây Đô) ở xã Vĩnh Long và Vĩnh Tiến, huyện Vĩnh Lộc tỉnh Thanh Hóa được Hồ Quý Ly xây dựng vào năm 1397. Đây là công trình kiến trúc bằng đá độc đáo bậc nhất của Việt Nam và thế giới. Thành Nhà Hồ là di sản văn hóa thế giới bao gồm 3 phần: La Thành, Hòa Thành và Hoàng Thành.
Để hiểu sâu về di sản văn hóa này, Viện khảo cổ học Việt Nam đã phối hợp cùng Trung tâm bảo tồn di sản thế giới tổ chức khai quật Thành nhà Hồ và sau 2 năm, vào ngày 14/12/202, nhóm nghiên cứu đã bố kết quả khai quật nội thành di sản.
Theo đánh giá đây là cuộc khai quật lớn nhất lịch sử của khảo cổ học Việt Nam. Tính về tổng diện tích, trong vòng 2 năm các nhà khoa học đã khai quật 6 hố với tổng diện tích lên tới 25.000m2 và phát hiện được 4 cụm dấu tích có niên đại Trần Hồ, 2 cụm kiến trúc thời Lê Sơ, 1 cụm kiến trúc thời Lê Trung Hưng.
Không gian được coi là khu vực chính điện của Thành Nhà Hồ tại các hố khai quật ở khu vực nên Vua, khu vực Đông Nam, Tây Nam trong pham vi khoảng 16.000m2 với nền móng cổng, hành lang bao quanh, lối đi các nhà khoa học đã phát hiện dấu tích kiến trúc Trần Hồ.
Đồng thời trong quá tinh khai quật các nhà khoa học còn phát hiện nhiều dấu tích kiến trúc thời Lê sơ và Lê Trung Hưng với đặc điểm xây băng gạch vồ, ngói âm dương, kích thước móng cột xây bằng gạch, ngói vụn, cuộc khai quật lần này cũng cho thấy lòng đất Thành Nhà Hồ còn tiềm ẩn nhiều các di tích kiến trúc độc đáo khác. Tất cả đều được quy hoạch, bố trí hết sức quy chuẩn, đồng bộ, hài hòa, bài bản, khoa học, các kiến trúc được xây dựng với nhiều tầng, nhiều lớp, nhiều loại hình kiến trúc với nhiều vật liệu xây dựng, nhiều thời kỳ khác nhau... .
Các nhà khoa học dự đoán đây có thể là dấu tích chính điện của thành Tây Đô. Nếu đúng như vậy đây là dấu tích chính điện cổ nhất trong lịch sử kinh đô Việt Nam. Bên cạnh đó, tổ hợp kiến trúc phía Đông Nam khá hoàn chỉnh được tương truyền là Đông Thái Miếu thờ tổ tiên của nhà Hồ. Nếu chính xác thì đây cũng là một dấu tích Tổ miếu thuộc loại cổ nhất trong lịch sử kinh đô Việt Nam và trở thành minh chứng quan trọng giúp khẳng định thêm giá trị của một di sản được Thế giới khẳng định và tôn vinh.
Các nhà khoa học, lãnh đạo các ngành liên quan, lãnh đạo sở VHTTDL, lãnh đạo khu di sản để giữ gìn, phát huy các giá trị của di sản cần phải có định hướng để bảo vệ, tôn tạo, giữ gìn, đầu tư kinh phí để cho di sản được khôi phục trở thành một kinh đô cổ nhất Đông Nam Á, trở thành điểm du lịch độc đáo, lý tưởng của du khách nội địa và du khách quốc tế khi đặt chân đến Việt Nam, đến với xứ Thanh.
Nguyễn Khang