Những ngày tết đến xuân về, những hội bài chòi xứ Quảng lại rộn rã chào mời muôn người cùng đến tham gia, thưởng thức, và cảm nhận bên trong đó là nét đẹp và tình yêu quê hương đất nước hiện lên trong mỗi câu hát dung dị và rất đời thường ấy.
Sau nhiều lần đệ trình, Theo thông tin từ Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam đã chính thức được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Tiền thân của Bài Chòi là sự liên lạc của các chòi canh trên nương rẫy. Bài Chòi đựợc hình hành và hoàn chỉnh ở vùng đồng bằng. Hình thức chơi Bài Chòi khá đơn giản: được kết cấu bằng chín cái còi con và một “trung tâm” hay còn gọi là chòi trung ương. Người mua thẻ chơi Bài được ngồi trong các chòi để lắng nghe cây hát của anh Hiệu (người làm trò). Trong bộ Bài Chòi gồm 30 cặp, trong mỗi con bài không có ghi chữ mà là những hình vẽ theo kiểu tượng trưng, siêu thực và được đặt bằng những cái tên mang tính ước lệ như: Bạch Huê, Nhứt Nọt, Ngũ Trượt, Chín Cu và nhiều danh hiệu khác khá lạ lẫm.
Tuy với tên gọi là Bài chòi nhưng trong sân chơi Bài Chòi không xem trọng sự thắng thua mang nghĩa vật chất mà đây là một trò giải trí, một sân chơi văn hoá của người dân nơi đây. Nó mang nhiều giá trị và ý nghĩa sâu sắc đặc biệt là trong nội dung của những câu Thai. Thai là những câu mà anh Hiệu dùng để xướng tên con bà,i có thể đó là những câu dân ca, tục ngữ, hoặc là do tự sáng tác.
Đến xem bài chòi ở những vùng nông thôn nơi mảnh đất xứ Quảng này, sẽ thấy cảnh tượng nơi đây thật lạ bởi dù có “ca sĩ”, “nhạc sĩ”, có “diễn viên”, có sân khấu hẳn hoi nhưng khán giả chẳng hề ngồi không thưởng thức như thường thấy. Khán giả cũng có thể đứng lên tham gia vào những câu thai, hay thay anh Hiệu để hô những con bài, hoặc có thể thay một vài nhạc công trong đó để cùng hòa nhịp với hội. Những con người chân chất mộc mạc của vùng đất nắng gió ấy, hầu như ai cũng thuộc, cũng hát được những câu bài chòi, cả những câu hát khó.
Cứ thế, lời hô hát bài Chòi truyền khẩu trong dân gian từ đời này sang đời khác, nó phản ánh tư duy thẩm mỹ bình dân của cư dân nông nghiệp bản xứ. Điển hình như tại Hội An, dù không phải là chiếc nôi sản sinh ra bài Chòi, nhưng hiện nay ở đây hiển nhiên đã là một địa chỉ có thương hiệu về loại hình này. Và vì vậy, có thể thấy hầu như có rất nhiều những hội bài chòi được tổ chức, ở nhiều những địa điểm của Phố cổ.
Một điều thú vị nữa, thời gian gần đây nhiều người yêu mến bài Chòi đã chuyển soạn những điệu hát ra các thứ tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung… để du khách người nước ngoài có thể tham gia trực tiếp vào trò chơi đầy nhân văn và ý nghĩa, đậm chất dân tộc và đặc trưng của vùng đất này. Chính vì thế, sẽ chẳng có gì ngạc nhiên nếu chúng ta nghe thấy một giọng nước ngoài hát bài chòi bằng thứ tiếng của họ khi đến với Hội An. Đây có lẽ là một hình thức làm du lịch mới của những người làm du lịch đầy sáng tạo và cũng là một cách quảng bá nền văn hóa Việt Nam độc đáo, đa dạng và đậm đà bản sắc dân tộc.
Trương Đức Cần