Quá trình hội nhập, phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng đã khiến hoạt động của tội phạm kinh tế xảy ra rất phức tạp với tính chất, thủ đoạn ngày càng tinh vi, táo bạo. Hệ quả của vấn nạn này đã làm ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống, sức khỏe, tinh thần và nhận thức của nhân dân và tác động xấu đến trật tự an toàn xã hội. Nổi lên là các vụ việc buôn lậu nghiêm trọng về ma túy, xăng dầu tạm nhập tái xuất, khoáng sản; buôn lậu xe ô tô lợi dụng chính sách ưu đãi đối với Việt kiều hồi hương; buôn lậu, vận chuyển trái phép thực phẩm, gia cầm, sản phẩm gia cầm không đủ tiêu chuẩn; buôn lậu thiết bị công nghệ lạc hậu; vi phạm lợi dụng ưu đãi đối với các khu kinh tế cửa khẩu,…
Có thể thấy tình trạng lợi dụng chính sách quản lý rủi ro để buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, hàng giả xuất xứ, vi phạm sở hữu trí tuệ vẫn diễn biến phức tạp... nhưng chưa có biện pháp ngăn chặn hiệu quả.
Trước vấn đề này, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia ban hành Công văn số 82/BCĐ389-VPTT về việc rà soát, xử lý khó khăn, vướng mắc trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Đồng thời đề nghị Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Tòa án Nhân dân tối cao và yêu cầu các bộ ngành địa phương xem xét xử lý những tồn tại đó theo thẩm quyền.
Bên cạnh đó, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia cũng đưa ra Phụ lục Bảng tổng hợp hơn 250 nội dung khó khăn vướng mắc, được trình bày thành ba nhóm vấn đề.
Thứ nhất, đó là những khó khăn vướng mắc về cơ chế chính sách pháp luật (văn bản quy phạm pháp luật). Về nội dung này, có rất nhiều nội dung khó khăn, vướng mắc liên quan đến đến 09 Bộ luật và luật, 01 Pháp lệnh, 01 Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, 33 Nghị định, 05 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ và Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, 20 Thông tư, được đề nghị sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế và hướng dẫn thực hiện.
Các cơ quan thẩm quyền theo lộ trình đã từng bước tháo gỡ khó khăn vướng mắc cho các lực lượng chức năng thực thi công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Tuy nhiên, cũng còn nhiều tồn tại như chưa cập nhật các khó khăn, vướng mắc một cách hệ thống, tổng thể và yêu cầu cải cách hành chính, nhiều kiến nghị còn chung chung, tản mạn, lồng ghép ý kiến chủ quan, một số cơ quan thẩm quyền xử lý còn chậm tiếp thu và việc xử lý khó khăn, vướng mắc còn kéo dài...
Thứ hai là những khó khăn vướng mắc trong quan hệ phối hợp. Cụ thể, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan thực thi công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả thực hiện theo các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, của Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia và các quy chế phối hợp giữa các lực lượng, đơn vị chức năng, địa phương, về cơ bản đã phối hợp thực hiện tốt. Tuy nhiên có lúc, có nơi, có đơn vị, địa phương, khu vực vẫn còn tình trạng cát cứ địa bàn, lợi ích, thành tích, vùng miền, lực lượng. Sự trùng dẫm về phân công, phân cấp, chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền xử lý, không phân rõ trách nhiệm đặc biệt là trách nhiệm người đứng đầu dẫn đến buông lỏng quản lý.
Việc chia sẻ thông tin còn hạn chế, không thường xuyên, chưa đồng bộ kết nối khai thác được các lợi thế dữ liệu thông tin của các bộ, ngành, địa phương liên quan đến công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Phối hợp giữa doanh nghiệp, nhà sản xuất, nhà phân phối với cơ quan thực thi pháp luật về công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong phát hiện, xử lý vi phạm còn hạn chế. Hợp tác, quan hệ quốc tế (chia sẻ thông tin tội phạm xuyên quốc gia, ủy thác điều tra, dẫn độ...) trong lĩnh vực chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả gặp nhiều khó khăn vướng mắc.
Bên cạnh 2 nhóm vấn đề chính trên thì Ban Chỉ đạo 389 quốc gia còn chỉ ra nhiều khó khăn vướng mắc khác như: Kiến nghị bổ sung kinh phí và hậu cần phục vụ chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả như mua sắm trang thiết bị, công cụ hỗ trợ, phương tiện chuyên dùng, xây dựng kho bãi bảo quản, tang vật, vật chứng của các vụ án, vụ việc, xây dựng trung tâm giám định, kiểm nghiệm vùng... Từng bước kiện toàn đội ngũ cán bộ, lực lượng thực thi công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đảm bảo về số lượng có đủ phẩm chất, bản lĩnh, trình độ hoàn thành nhiệm vụ được giao, thường xuyên đào tạo chuyên sâu và tập huấn nghiệp vụ chuyên nhanh.
Đồng thời, phân cấp, phân quyền, phân công trách nhiệm quản lý đối tượng, địa bàn, lĩnh vực gắn trách nhiệm người đứng đầu nếu để tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả nghiêm trọng, kéo dài xảy ra thuộc lĩnh vực, địa bàn và trách nhiệm quản lý...
Minh Hải