Phát biểu tại diễn đàn, ông Đặng Hải Dũng - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo - Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương - cho biết ước tính, dân số Việt Nam năm 2025 đạt 102 triệu người là quốc gia đông dân thứ ba ở Đông Nam Á, sau Indonesia và Philippines. 

Giai đoạn 2001 - 2010, nhu cầu điện tăng 13% mỗi năm và khoảng 11% trong giai đoạn 2011-2015. Trong đó, các nguồn năng lượng sơ cấp sẽ không đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ năng lượng của nền kinh tế. Việt Nam đã bắt đầu nhập khẩu than cho phát điện và nhập khẩu LPG từ năm 2023.

GS.TS. Lê Minh Phương - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Bách khoa, trưởng nhóm Nghiên cứu về Điện tử Công - chia sẻ: “Việt Nam đã lắp đặt hơn 20 GW điện mặt trời và hơn 5 GW điện gió (tính đến cuối 2023). Dự báo theo quy hoạch điện VIII, đến 2035, tổng công suất năng lượng tái tạo có thể đạt 150 GW, tương ứng nhu cầu hàng chục nghìn inverter công suất từ vài kW đến vài MW”.

Tuy nhiên, 90% inverter nhập khẩu từ nước ngoài, trong khi doanh nghiệp nội địa mới dừng ở lắp ráp quy mô nhỏ. 

Theo kế hoạch, Chính phủ định hướng đến 2030 xe điện chiếm 30% ô tô mới bán ra cần hàng chục nghìn trạm sạc nhanh 50–350 kW, đồng thời triển khai sạc siêu nhanh (megawatt charging) cho xe tải, xe buýt điện. Hơn nữa, EVN đặt mục tiêu đến 2030, 100% lưới điện truyền tải và phân phối chính được số hóa, sử dụng thiết bị quản lý thông minh.

Song song xây dựng chương trình khoa học công nghệ quốc gia chuyên biệt về điện tử công suất và thiết bị biến đổi năng lượng, coi đây là “công nghệ lõi chiến lược” tương tự như bán dẫn, AI hay năng lượng hạt nhân ở các quốc gia tiên tiến.

Bên cạnh đó, áp dụng cơ chế regulatory sandbox cho thử nghiệm sản phẩm mới (hybrid inverter, trạm sạc EV, BESS), giúp doanh nghiệp nhanh chóng thương mại hóa công nghệ mà không vướng rào cản pháp lý. Với chính sách ưu đãi đặc thù như miễn giảm thuế nhập khẩu linh kiện R&D, tín dụng ưu đãi cho dự án chế tạo thiết bị, khấu trừ chi phí nghiên cứu khỏi thuế thu nhập doanh nghiệp

Phải xác định một số nhóm sản phẩm (inverter công suất lớn, trạm sạc nhanh, hệ thống lưu trữ) là thiết bị chiến lược, ưu tiên hỗ trợ nội địa hóa, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào nước ngoài. Thành lập Trung tâm nghiên cứu & thử nghiệm thiết bị biến đổi năng lượng quốc gia, đạt chuẩn IEC/IEEE/UL, có khả năng thử nghiệm inverter đến 1 MW, hệ thống lưu trữ 5 MWh và trạm sạc 350kW.

Đẩy mạnh đăng ký sáng chế và giải pháp hữu ích, đặc biệt trong các lĩnh vực như topology mạch công suất, thuật toán điều khiển thông minh, thiết kế mô-đun SiC/GaN, hệ thống quản lý BESS, phần mềm quản lý trạm sạc. Ứng dụng nền tảng số (digital twin, IoT, AI) để hỗ trợ nghiên cứu, thử nghiệm ảo, rút ngắn thời gian R&D.

Đào tạo kỹ sư điện tử công suất và chuyên gia thiết kế vi mạch công suất, kết hợp đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ về năng lượng tái tạo, lưu trữ và hệ thống điều khiển. Xây dựng chương trình đào tạo liên kết quốc tế với các quốc gia mạnh về bán dẫn và điện tử công suất (Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc), đồng thời triển khai cơ chế “trao đổi chuyên gia 2 chiều”.

Đặc biệt, để làm chủ công nghệ chế tạo thiết bị biến đổi năng lượng, cần sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước – Nhà khoa học – Doanh nghiệp trên cơ sở định hướng chính trị, và thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Mô hình “3 Nhà”, dưới sự định hướng và dẫn dắt của Nghị quyết 57, sẽ tạo sự phân công rõ ràng và gắn kết chặt chẽ: Nhà nước kiến tạo chính sách – Nhà khoa học phát triển công nghệ – Doanh nghiệp thương mại hóa sản phẩm.

Tuấn Quang