Tại Phiên họp lần thứ 38 của Đại hội đồng UNESCO, 195 quốc gia thành viên đã thông qua việc thành lập tại Việt Nam hai Trung tâm khoa học dạng II dưới sự bảo trợ của UNESCO là Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Toán học quốc tế và Trung tâm Vật lý quốc tế. Chính phủ Việt Nam và UNESCO đã ký Hiệp định về phát triển hai Trung tâm vào năm 2017 và năm 2020 Hiệp định được chính thức thông qua. Sau đó hai trung tâm đã tiến hành các hoạt động đào tạo và nghiên cứu vật lý/toán học trình độ quốc tế dưới hình thức các lớp học, hội nghị, hội thảo, tài trợ tài năng trẻ của Việt Nam, khu vực Đông Nam Á, hướng tới một số nước trong khu vực châu Phi - nơi vật lý và toán học đang phát triển. Hai trung tâm cũng tổ chức các nhóm và thực hiện các đề tài nghiên cứu. Bên cạnh đó các hoạt động góp phần quảng bá tri thức khoa học cho cộng đồng.

Tại Hội thảo, đại diện lãnh đạo hai Trung tâm Vật lý quốc tế và Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo Toán học quốc tế thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã giới thiệu một số thành tựu của hai Trung tâm thời gian qua, Cụ thể, hai Trung tâm đã tổ chức thành công hàng chục sự kiện khoa học lớn, thu hút hàng nghìn người tham dự trực tiếp và hàng trăm nghìn lượt xem trực tuyến. Bên cạnh các sự kiện chuyên sâu về khoa học và công nghệ, các hoạt động như Ngày hội Toán học, tọa đàm khoa học mở, tọa đàm các chủ đề liên quan đến 17 Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên hợp quốc như: Giáo dục chất lượng, bình đẳng giới, thích ứng với biến đổi khí hậu, phổ biến kiến thức và tiếp cận năng lượng sạch... góp phần quảng bá tri thức khoa học, đa dạng hóa hoạt động của hai Trung tâm, cũng như thực hiện mục tiêu UNESCO (hợp tác, phát triển nghiên cứu và đào tạo khoa học cũng như phổ biến khoa học tới cộng đồng).

Bà Lê Thị Hồng Vân, quyền Vụ trưởng vụ Ngoại giao văn hóa và UNESCO, Bộ Ngoại giao, tổng Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam nhìn nhận hai trung tâm đã góp phần khẳng định Việt Nam là một trong các nước đi đầu trong việc thúc đẩy sự phát triển khoa học cơ bản gắn với các mục tiêu của UNESCO.

Cũng đánh giá cao những thành tích đã đạt được của hai Trung tâm, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái cho rằng, những kết quả hoạt động của hai Trung tâm đã được Ban điều hành quốc tế ghi nhận và kiến nghị tiếp tục thúc đẩy phát triển hai Trung tâm trong giai đoạn tới, sau khi Hiệp định giữa Chính phủ Việt Nam và UNESCO kết thúc vào năm 2026.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ mong muốn bên cạnh phát triển công nghệ sinh học, công nghệ bán dẫn, Viện Hàn lâm cần tập trung nhiều phát triển các lĩnh vực vật lý, toán học quốc gia, đặc biệt ưu tiên các hoạt động của UNESCO. Ngoài ra, Viện Hàn lâm cần quan tâm định hướng ứng dụng nghiên cứu cơ bản, hỗ trợ các nhóm nghiên cứu trẻ và mời các chuyên gia quốc tế; đồng thời tiếp thu có chọn lọc các hoạt động của UNESCO vào nghiên cứu khoa học công nghệ…

Phạm Tuấn