Khí metan (CH₄) sinh ra từ quá trình phân hủy chất hữu cơ tại bãi rác là một trong những khí nhà kính mạnh nhất – mạnh gấp 25 lần CO₂ trong khả năng giữ nhiệt. Tại Việt Nam, khí metan từ rác thải chiếm khoảng 11% tổng lượng phát thải nhà kính quốc gia, nhưng phần lớn chưa được kiểm soát hiệu quả. Hiện nay, hầu hết các bãi rác lớn như Nam Sơn (Hà Nội) hay Đa Phước (TP.HCM) chỉ thu khí để đốt hoặc phát điện ở quy mô nhỏ, còn lại phát tán tự do.

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra một phương pháp đầy hứa hẹn: sử dụng vi sinh vật tự nhiên – gọi là methanotrophs – để hấp thụ metan ngay tại lớp phủ bãi rác. Các vi khuẩn này sống ở tầng đất nông, tiêu thụ khí metan làm nguồn carbon duy nhất, chuyển hóa thành CO₂ và sinh khối mà không cần công nghệ cơ khí phức tạp. Một số chủng còn tạo ra polyhydroxybutyrate – nguyên liệu sản xuất nhựa sinh học.

Tại Thụy Điển, Canada và Nhật Bản, lớp phủ đất sinh học chứa methanotrophs đã được triển khai thí điểm thành công tại các bãi chôn lấp lớn. Thay vì đầu tư hàng triệu USD vào hệ thống thu gom và đốt khí, các thành phố sử dụng đất phủ vi sinh chi phí thấp nhưng hiệu quả tương đương, đặc biệt phù hợp với các quốc gia đang phát triển có ngân sách hạn chế.

Đối với Việt Nam – nơi lượng rác chôn lấp vẫn chiếm hơn 70% – việc nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vi sinh xử lý khí metan có thể là hướng đi hiệu quả, thân thiện môi trường và dễ triển khai quy mô nhỏ. Thách thức là chưa có đơn vị nội địa nào xây dựng quy trình nuôi cấy chủng phù hợp với điều kiện sinh học của đất rác tại Việt Nam. Đây chính là cơ hội cho các viện nghiên cứu, startup môi trường và chính quyền đô thị phối hợp thử nghiệm, từng bước hình thành mô hình xử lý rác theo hướng “sinh học hóa”.

Nếu tận dụng tốt thế mạnh vi sinh trong điều kiện bản địa, Việt Nam không chỉ giảm được phát thải khí nhà kính từ rác, mà còn mở ra chiến lược quản lý rác theo sinh thái học đô thị, thay vì chỉ coi đó là vấn đề hậu cần kỹ thuật.