Tại Việt Nam, dù được nhắc đến trong nhiều văn kiện và chiến lược, vật liệu tái chế đến nay vẫn chỉ tồn tại chủ yếu dưới dạng khẩu hiệu, hơn là một dòng chảy thực sự trong thị trường.

Vấn đề không nằm ở công nghệ. Việt Nam không thiếu đơn vị đủ năng lực xử lý phế thải xây dựng, tro xỉ nhiệt điện, nhựa phế phẩm, thậm chí bùn thải đô thị để tái chế thành vật liệu mới. Nhiều mô hình đã được triển khai thử nghiệm thành công ở quy mô địa phương hoặc trong các dự án viện trợ nước ngoài. Điều đáng nói là, một khi bước vào thị trường thực tế, những sản phẩm tái chế lại gặp hàng loạt rào cản hành chính, pháp lý và tâm lý, khiến chúng không thể cạnh tranh nổi với vật liệu truyền thống.

Trở ngại lớn nhất hiện nay chính là khoảng trống trong chính sách. Hệ thống pháp luật về sử dụng vật liệu tái chế hiện còn rời rạc, thiếu đồng bộ. Quy chuẩn kỹ thuật đối với vật liệu tái chế gần như chưa có, khiến các sản phẩm này không có tiêu chuẩn làm căn cứ để được phép lưu thông, hoặc bị xếp vào loại “vật liệu không đủ điều kiện kỹ thuật”. Việc không có quy chuẩn đồng nghĩa với không được đưa vào hồ sơ thiết kế công trình, không được phê duyệt vốn đầu tư, và không được đơn vị thi công lựa chọn vì sợ trách nhiệm.

Ngoài ra, các chính sách về thuế, đấu thầu, và đầu tư công hiện cũng không hề ưu tiên hay khuyến khích sử dụng vật liệu tái chế. Dù trong Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn đã được xác định là định hướng chủ đạo, nhưng khi đi vào triển khai, các dự án vẫn chọn cách dễ: dùng vật liệu mới sản xuất, giá rẻ, không rủi ro pháp lý. Trong khi đó, vật liệu tái chế – tuy thân thiện với môi trường – lại bị xem là “thiếu an toàn”, “khó kiểm định”, “khó thẩm định giá”. Cơ chế hỗ trợ gần như không có, nên doanh nghiệp không mặn mà đầu tư, hoặc chỉ làm ở quy mô nhỏ, mang tính biểu trưng.

Ở góc độ người dân và chủ đầu tư, sự thiếu tin tưởng vào chất lượng vật liệu tái chế cũng là rào cản lớn. Do không có chứng nhận uy tín, không có định mức kinh tế kỹ thuật rõ ràng, người sử dụng không yên tâm và luôn lựa chọn vật liệu truyền thống. Trong khi đó, truyền thông chưa đóng vai trò đúng mực trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng. Các công trình tiên phong dùng vật liệu tái chế hiếm khi được truyền thông như một hình mẫu để nhân rộng.

Trong khi Việt Nam còn lúng túng, thì nhiều nước đã đi xa. Tại Singapore, vật liệu tái chế chiếm hơn 90% trong các công trình tái thiết đô thị. Nhật Bản quy định rõ ràng về phân loại, tái chế và sử dụng lại vật liệu xây dựng, đồng thời có chính sách ưu đãi về thuế và đấu thầu với sản phẩm tái chế đạt chuẩn. Ở châu Âu, kinh tế tuần hoàn không chỉ là cam kết môi trường, mà là luật định bắt buộc – không tuân thủ, không được phép xây dựng.

Muốn vật liệu tái chế không chỉ là một khẩu hiệu, Việt Nam cần điều chỉnh mạnh mẽ hệ thống chính sách: từ việc ban hành quy chuẩn kỹ thuật riêng, đến thiết lập hệ thống chứng nhận chất lượng và cơ chế ưu đãi cho đơn vị tiên phong. Việc đưa vật liệu tái chế vào danh mục bắt buộc trong một số công trình công cộng cũng cần được xem xét. Ngoài ra, truyền thông chính sách cần chủ động thay đổi nhận thức, từ coi tái chế là rác, thành coi đó là tài nguyên mới.

Không thể nói đến phát triển bền vững nếu cứ tiếp tục xây dựng trên nền nguyên vật liệu khai thác từ tài nguyên cạn kiệt. Không thể nói đến kinh tế tuần hoàn nếu vẫn để sản phẩm tái chế đứng bên lề thị trường. Không thể coi hành động vì môi trường là nghiêm túc nếu chính sách vẫn đứng ngoài cuộc chơi của vật liệu tái chế.