Nghị quyết đã đặt ra một trong tám nhiệm vụ, giải pháp lớn là: “Đề cao đạo đức kinh doanh, phát huy trách nhiệm xã hội, thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần kinh doanh, tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nhân tham gia quản trị đất nước”. Nội dung này đặt ra yêu cầu cả về mặt lý luận và thực tiễn về việc nghiên cứu vấn đề xây dựng văn hóa doanh nhân trong kỷ nguyên mới.

Doanh nhân Việt Nam: Từ tạo ra của cải đến đồng hành chính sách

Ngày 24/9 vừa qua, một sự kiện hiếm có đã diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh: những tập đoàn tư nhân lớn hàng đầu Việt Nam như Đại Dũng, Vinspeed, Thaco, FPT và Hoà Phát đã cùng nhau bàn thảo về việc thành lập một liên minh doanh nghiệp. Ý tưởng không dừng ở hợp tác thương mại thông thường, mà hướng thẳng đến việc gánh vác những trọng trách quốc gia. Trong tầm nhìn ngắn hạn, liên minh này đặt mục tiêu khởi sự từ các dự án hạ tầng trọng điểm tại TP. Hồ Chí Minh; về dài hạn, tham vọng hướng đến dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam trị giá hàng chục tỷ USD – công trình được coi là “biểu tượng thể chế và năng lực tổ chức” của Việt Nam trong thế kỷ XXI.

Điểm đáng lưu ý không chỉ ở quy mô dự án, mà ở chỗ mỗi doanh nghiệp mang theo một thế mạnh riêng biệt: Đại Dũng với kinh nghiệm kết cấu thép siêu trường siêu trọng; Vinspeed với công nghệ tàu điện và dịch vụ vận tải hiện đại; Thaco với nền tảng công nghiệp cơ khí – ô tô; FPT với năng lực số hoá và quản lý dữ liệu lớn; Hoà Phát với tiềm lực sản xuất thép và vật liệu nền tảng. Khi đặt cạnh nhau, họ không chỉ là những người làm giàu cho mình, mà là những chủ thể mong muốn trực tiếp góp phần hoạch định và thực thi một chiến lược quốc gia.

Và mới đây, Ban IV – Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân thuộc Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng – đã đề xuất một khái niệm rất mới: “Công – Tư đồng kiến quốc”. Ý tưởng này gợi ra một dạng liên minh doanh nghiệp Việt do các doanh nghiệp lớn dẫn dắt, không chỉ để tăng sức cạnh tranh quốc tế, mà còn để chia sẻ trách nhiệm quốc gia cùng Nhà nước. Nói cách khác, doanh nhân không chỉ là “người góp vốn”, mà còn là “người đồng hành kiến tạo quốc gia”.

Câu hỏi đặt ra là: liệu sự tham gia của doanh nhân vào các dự án mang tính quốc kế dân sinh có nên được nhìn nhận như một phần của “quản trị quốc gia” hay chỉ thuần tuý là hoạt động đầu tư? Và quan trọng hơn, nếu coi đó là quản trị quốc gia, thì chúng ta cần một nền tảng văn hoá doanh nhân như thế nào để biến khát vọng thành hiện thực?

Trong nhiều thập niên, vai trò doanh nhân thường được gói gọn trong chức năng “tạo ra của cải vật chất, đóng góp ngân sách và giải quyết việc làm”. Tuy nhiên, bối cảnh mới cho thấy doanh nhân không còn đứng bên lề tiến trình chính sách. Từ góp ý Luật Đất đai (sửa đổi), đến đề xuất cơ chế tín dụng xanh cho năng lượng tái tạo, hay tham gia các hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính, doanh nhân đã trở thành một lực lượng phản biện và đồng kiến tạo chính sách.

Điều này cũng được khẳng định trong Nghị quyết 68-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị, khi tại Mục 8 nêu rõ: “Đề cao đạo đức kinh doanh, phát huy trách nhiệm xã hội, thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần kinh doanh, tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nhân tham gia quản trị đất nước”.  Đây là một bước ngoặt về nhận thức: từ “doanh nhân đóng góp kinh tế” sang “doanh nhân tham gia quản trị quốc gia”. Sự chuyển dịch này đặt Việt Nam vào quỹ đạo chung của thế giới, nơi quản trị công không còn là độc quyền của bộ máy nhà nước, mà là quá trình đa chủ thể (multi-stakeholder governance) với sự tham gia tích cực của doanh nhân, luật sư, trí thức, tổ chức xã hội và công dân.

Từ thuyết quản trị đến kinh nghiệm quốc tế

Không khó để tìm thấy những minh chứng quốc tế về vai trò doanh nhân trong quản trị quốc gia:

Hàn Quốc: sự trỗi dậy của Samsung, Hyundai, LG không chỉ là câu chuyện kinh doanh, mà còn là chiến lược công nghiệp quốc gia. Chính phủ Hàn Quốc những năm 1970–1980 coi doanh nhân như “cánh tay nối dài” để thực thi các chính sách công nghiệp trọng điểm, từ thép, đóng tàu đến điện tử.

Singapore: dưới thời Thủ tướng Lý Quang Diệu, Nhà nước đã thiết lập các kênh đối thoại công – tư thường xuyên, đưa doanh nhân tham gia từ khâu xây dựng chiến lược phát triển, đến việc giám sát hiệu quả chính sách. Chính nhờ cơ chế này, Singapore vừa có kỷ luật chính trị, vừa phát huy sự năng động của khu vực tư nhân.

Đức: văn hoá Mittelstand – doanh nghiệp vừa và nhỏ – trở thành nền tảng của nền kinh tế, bởi chính phủ coi họ như đối tác xã hội. Các doanh nhân gắn bó với cộng đồng, tham gia đào tạo nghề, đồng hành cùng chính quyền địa phương trong chính sách phúc lợi và phát triển vùng.

Điểm chung ở các mô hình này là: doanh nhân không chỉ được phép tham gia, mà còn được kỳ vọng phải tham gia vào quản trị quốc gia. Và sự tham gia ấy chỉ có thể bền vững nếu được đặt trên nền tảng đạo đức kinh doanh, văn hoá pháp quyền, và cơ chế thể chế minh bạch.

Để lý giải sâu hơn, cần phân biệt quản lý nhà nước (state management) với quản trị quốc gia (governance).

Quản lý nhà nước truyền thống nhấn mạnh vào chỉ đạo, điều hành, kiểm soát. Mối quan hệ thường là “trên – dưới”, “chủ – khách thể”.

Quản trị quốc gia, theo học thuyết quản lý công mới (New Public Management – NPM) và lý thuyết governance hiện đại, nhấn mạnh vào đối thoại, đồng kiến tạo chính sách, huy động tri thức xã hội. Trong mô hình này, doanh nhân là một tác nhân trung tâm, không chỉ để thi hành, mà còn để góp phần xây dựng chính sách, phản biện giải pháp, thậm chí đồng hành trong tổ chức thực hiện.

Điều này lý giải tại sao Nghị quyết 68 không dừng ở việc khuyến khích doanh nhân “đóng góp”, mà đặt vấn đề tham gia quản trị đất nước – tức nâng vai trò doanh nhân từ kinh tế sang thể chế.

Văn hoá doanh nhân kỷ nguyên mới: Bản lĩnh – Đạo đức – Khát vọng

Vậy doanh nhân cần những phẩm chất gì để tham gia quản trị quốc gia?

Trước hết là đạo đức và văn hoá kinh doanh. Không thể có doanh nhân gánh vác quốc gia nếu vẫn còn hiện tượng thao túng chính sách, trục lợi nhóm lợi ích, hay thậm chí làm tha hoá bộ máy. Nghị quyết 68 nhấn mạnh: phải xây dựng đội ngũ doanh nhân “trung thực, thanh liêm, trách nhiệm xã hội, gắn với bản sắc dân tộc, tiếp cận tinh hoa văn hoá kinh doanh thế giới”.

Thứ hai là năng lực phản biện chính sách và hội nhập quốc tế. Một doanh nhân tham gia quản trị quốc gia phải hiểu luật pháp, am tường mô hình quản trị hiện đại, và có khả năng đối thoại bình đẳng với cơ quan nhà nước cũng như đối tác quốc tế. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để doanh nhân Việt Nam bước ra khỏi vai trò truyền thống “làm giàu cho mình” sang “góp phần hoạch định chiến lược quốc gia”.

Thứ ba là khát vọng và tinh thần trách nhiệm. Quản trị quốc gia không phải là một “sân chơi” để quảng bá thương hiệu, mà là trách nhiệm lịch sử: đồng hành cùng dân tộc trên hành trình đi tới một quốc gia giàu mạnh, hùng cường.

Nghị quyết 68 dẫn lối Doanh nhân – Luật sư – Nhà nước

Những ngày gần đây, không chỉ sự kiện liên minh Đại Dũng – Vinspeed – Thaco – FPT – Hoà Phát, mà còn hàng loạt tín hiệu khác cho thấy sự gắn kết doanh nhân – nhà nước ngày càng thực chất hơn: Nhiều doanh nhân đã tham gia trực tiếp vào hội đồng khoa học – công nghệ quốc gia, đóng góp ý kiến về chiến lược trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số. Các hiệp hội doanh nghiệp ngành hàng trở thành đối tác chính thức của Chính phủ trong các cuộc tham vấn chính sách thương mại và hội nhập CPTPP, EVFTA. Một số địa phương như Bình Dương (cũ), Quảng Ninh đã xây dựng cơ chế “doanh nhân – chính quyền đồng hành”, nơi doanh nhân không chỉ phản ánh vướng mắc mà cùng góp ý cho chiến lược phát triển vùng.

Tất cả cho thấy, Nghị quyết 68 đang được cụ thể hoá thành thực tiễn – và điều cần nhất lúc này chính là một văn hoá doanh nhân đủ mạnh để gánh vác trách nhiệm quốc gia.

Từ góc độ học thuật, có thể khẳng định: quản trị quốc gia trong kỷ nguyên mới là sự đồng kiến tạo giữa Nhà nước, luật sư và doanh nhân. Nếu luật sư bảo vệ công lý, thì doanh nhân kiến tạo giá trị; nếu Nhà nước kiến tạo thể chế, thì doanh nhân hiện thực hoá bằng sản phẩm và dịch vụ.

Sự kiện các doanh nghiệp tư nhân lớn đề xuất liên minh để tham gia đường sắt cao tốc cho thấy Việt Nam đang tiến một bước dài: doanh nhân không chỉ là người làm giàu, mà là người đồng kiến tạo thể chế phát triển. Đúng như tinh thần của Nghị quyết 68: “Huy động đội ngũ doanh nhân xuất sắc, có tâm, có tầm tham gia quản trị đất nước.”.

Một nền quản trị quốc gia hiện đại chỉ có thể vững mạnh khi được xây dựng trên ba trụ cột: nhà nước pháp quyền, đội ngũ luật sư vững vàng, và văn hoá doanh nhân đủ sức gánh vác sứ mệnh dân tộc.

Phạm Tài