Công nghệ chuỗi khối là gì?

Công nghệ chuỗi khối được biết đến rộng rãi bởi đây là công nghệ hỗ trợ đằng sau tiền điện tử Bitcoin và Ethereum. Ở dạng cơ bản nhất, công nghệ chuỗi khối được xem như một cuốn sổ cái mở dùng để ghi chép và theo dõi các giao dịch được thực hiện và xác nhận trong hệ thống đồng cấp (peer-to-peer). Chuỗi khối và các công nghệ sổ cái phân tán có liên quan khác tạo ra nguồn dữ liệu minh bạch và đáng tin cậy khi cho phép nhiều bên tham gia giao dịch kiểm tra trước xem dữ liệu nào được ghi vào và một khi đã nhập thông tin thì không bên nào có thể thay đổi dữ liệu được nữa. Mỗi một giao dịch hay một “khối” thông tin sẽ được truyền đến tất cả thành viên tham gia hệ thống và phải được xác nhận bởi mỗi “mắt xích” thành viên tham gia xác nhận thông qua những thuật toán phức tạp. Một khi “khối” đã có xác nhận thì nó sẽ được thêm vào sổ cái hoặc chuỗi thông tin.

Từ khía cạnh thông tin, điểm sáng tạo của công nghệ sổ cái phân tán này nằm ở chỗ đảm bảo được tính nhất quán của sổ cái đến từ nhiều nguồn khác nhau mà không cần đến một cơ quan trung gian nào. Nói cách khác, các giao dịch được xác minh và có hiệu lực nhờ vào rất nhiều máy chủ chuỗi khối. Chính bởi lý do này mà công nghệ chuỗi khối “gần như không thể xâm nhập được” vì khi thay đổi bất kỳ thông tin nào trong chuỗi thì sẽ phải tấn công đồng thời (gần như) toàn bộ các bản sao của sổ cái. Mặc dù về khái niệm cơ bản, chuỗi khối là một mạng lưới mở và ẩn danh, nhưng cũng có những chuối khối “riêng tư” nhằm sàng lọc những người được phép để quản trị sổ cái.

Khả năng ứng dụng vào hoạt động SHTT

Vẫn còn nhiều trở ngại để có thể áp dụng công nghệ này một cách rộng rãi và hợp pháp (bao gồm điều chỉnh các quy định pháp luật, an ninh dữ liệu và bảo mật quyền riêng tư). Tuy nhiên, đối với các ngành có liên quan mật thiết với sở hữu trí tuệ thì công nghệ chuỗi khối và công nghệ sổ cái phân tán rõ ràng mang lại nhiều triển vọng trong việc bảo hộ quyền SHTT bao gồm từ giai đoạn đăng ký xác lập quyền đến giải quyết tranh chấp tại tòa án. Các công nghệ này cũng hứa hẹn mang lại phương thức hiệu quả về mặt chi phí nhằm đẩy nhanh quy trình thủ tục. Các ứng dụng tiềm năng có thể kể đến như: ghi nhận hành vi sáng tạo và xác minh nguồn gốc; đăng ký và hủy bỏ quyền; kiểm soát và theo dõi việc phân phối quyền sở hữu trí tuệ có/không làm thủ tục đăng ký xác lập quyền; chứng minh hành vi sử dụng thực tế và/hoặc sử dụng lần đầu trong thương mại; quản lý bản quyền nội dung số (ví dụ: các trang web âm nhạc trực tuyến); xác lập và thực hiện các thỏa thuận SHTT, li-xăng hoặc các mạng lưới phân phối độc quyền thông qua các hợp đồng thông minh; và giao dịch thanh toán theo thời gian thực cho các chủ sở hữu quyền. Công nghệ chuỗi khối cũng có thể được sử dụng cho các mục đích xác thực nguồn gốc của hàng hóa khi phát hiện và/hoặc thu hồi hàng giả, hàng bị đánh cắp và nhập khẩu song song.

Quyền sở hữu trí tuệ “thông minh”

Tiềm năng sử dụng công nghệ chuỗi khối nhằm quản lý các quyền SHTT là rất lớn. Việc lưu thông tin sở hữu trí tuệ vào sổ cái phân tán mà không cần lưu trữ trong cơ sở dữ liệu truyền thống có thể biến các quyền này trở thành “quyền sở hữu trí tuệ thông minh”. Ngoài ra, ý tưởng về việc cho phép các Cơ quan sở hữu trí tuệ sử dụng công nghệ sổ cái phân tán để tạo ra “các đăng bạ quyền SHTT thông minh” dưới dạng một giải pháp tập trung hóa được vận hành bởi Cơ quan SHTT là cơ quan chịu trách nhiệm ghi lại một bản ghi cố định về các sự kiện trong vòng đời của một quyền SHTT được bảo hộ. Điều này bao gồm các thông tin về thời điểm nhãn hiệu lần đầu tiên được nộp đơn đăng ký, thời điểm cấp văn bằng; thời điểm sử dụng lần đầu tiên trong thương mại; thời điểm nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp được li-xăng, chuyển nhượng… Điều này cũng giải quyết các vấn đề thực tiễn khi cần đối chiếu, lưu trữ và cung cấp bằng chứng.

Khả năng theo dõi toàn bộ vòng đời của một quyền sở hữu trí tuệ mang lại nhiều lợi ích, bao gồm cả việc kiểm toán quyền SHTT được trôi chảy hơn. Điều này giúp

đơn giản hóa các hoạt động thẩm định cần thiết trước khi giao kết các thỏa thuận về SHTT như trong trường hợp sáp nhập và mua lại doanh nghiệp. Nỗi lo lắng về bảo mật thông tin đối với các chủ sở hữu quyền cũng được giải quyết bằng cơ chế đồng thuận đồng cấp của công nghệ chuỗi khối.

Chứng minh hành vi sử dụng quyền sở hữu trí tuệ

Cuốn sổ cái sẽ cho biết chủ thể quyền được trao những quyền gì, phạm vi sử dụng các quyền đó trên thị trường. Điều này đặc biệt giúp ích trong các vụ việc pháp lý có yêu cầu chứng minh hành vi sử dụng lần đầu tiên hoặc sử dụng thực tế hoặc trong trường hợp cần xác định phạm vi sử dụng như trong các vụ kiện tranh chấp hoặc các thủ tục pháp lý khác bao gồm việc xem xét công nhận nhãn hiệu nổi tiếng hoặc xem xét yêu cầu hủy bỏ hiệu lực nhãn hiệu do không sử dụng. Ví dụ, thu thập thông tin về việc sử dụng nhãn hiệu trong thương mại từ đăng bạ nhãn hiệu chính thức dựa trên công nghệ chuỗi khối sẽ cho phép cơ quan SHTT có liên quan nắm được thông tin thực tế gần như ngay lập tức. Điều này sẽ đem lại những bằng chứng về việc sử dụng thực tế và tần suất sử dụng nhãn hiệu trong thương mại đáng tin cậy và được xác nhận về thời gian và phù hợp nhằm chứng minh thời điểm lần đầu tiên sử dụng nhãn hiệu, nghĩa vụ sử dụng thực tế nhãn hiệu, khả năng phân biệt/ý nghĩa phái sinh hoặc lợi thế thương mại của nhãn hiệu. Tương tự như vậy, công nghệ sổ cái phân tán cũng được sử dụng để công bố các công nghệ cho việc phòng vệ như tình trạng kỹ thuật có trước nhằm ngăn ngừa những người khác có được bằng sáng chế đối với các công nghệ này.

Chứng minh quyền tác giả

Công nghệ chuỗi khối cũng có thể đóng vai trò quan trọng đối các quyền SHTT mà không cần thủ tục đăng ký xác lập quyền như quyền tác giả (theo pháp luật nhiều nước và theo các điều khoản của Công ước Berne về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật) và các quyền về kiểu dáng không phải đăng ký, vì công nghệ này có thể cung cấp các bằng chứng về ý tưởng, sử dụng, các yêu cầu được xác nhận (như tính nguyên gốc và ở nhiều nước có quy định về kiểu dáng lần đầu được đưa ra thị trường) và quy chế pháp lý. Khi đăng tải tác phẩm hoặc thiết kế nguyên gốc và các thông tin chi tiết về tác giả lên hệ thống chuỗi khối thì đồng thời hệ thống cũng ghi chép thời gian khởi tạo, từ đó tạo ra bằng chứng xác thực chứng minh quyền tác giả đối với tác phẩm. Kho thông tin dành cho các quyền sở hữu trí tuệ không cần thủ tục đăng ký được xây dựng trên cơ sở công nghệ sổ cái phân tán đang được một số doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển và có thể trở thành giải pháp hữu ích và dễ quản lý cho công tác bảo hộ quyền tác giả cũng như việc quản lý bản quyền nội dung số.

Trung tâm Nghiên cứu, Đào tạo và Hỗ trợ, Tư vấn