Pháp luật không chỉ là “trọng tài” xuất hiện sau tiếng còi, mà còn là động lực thúc đẩy phát triển. Điều này thể hiện rõ nhất trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ (SHT), nơi hệ thống quy định, thể chế và thực tiễn thị trường vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.

Trong bối cảnh Việt Nam ngày nay – đầy tham vọng, hội nhập quốc tế và công nghiệp hóa nhanh chóng – hành trình từ việc nhận thức giá trị của ý tưởng đến việc biến chúng thành tài sản có thể đầu tư không phải là một con đường thẳng. Đó là một lộ trình mới, quanh co qua các giai đoạn: định giá, tài chính hóa, và mở ra chiến lược thương hiệu. Ở mỗi khúc quanh, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và luật sư phải đồng hành cùng nhau.

Khúc quanh thứ nhất: Định giá

Định giá là thời điểm một ý tưởng trở nên có thể hành động. Một bằng độc quyền sáng chế, một danh mục nhãn hiệu, một mã nguồn phần mềm hay một kiểu dáng công nghiệp chỉ là những tờ giấy cho đến khi việc định giá dịch chúng sang ngôn ngữ tài chính. Sự chuyển dịch này định hình cách hội đồng quản trị ưu tiên nghiên cứu, cách nhà sáng lập thương lượng tỷ lệ pha loãng, cách ngân hàng đánh giá rủi ro và cách tòa án xác định mức bồi thường.

Tại Việt Nam, định giá đáng tin cậy vẫn là một thách thức. Các chuẩn mực đang được hoàn thiện, dữ liệu so sánh trên thị trường còn hạn chế, và năng lực kết nối phạm vi pháp lý với tiềm năng thương mại vẫn đang phát triển, chưa đủ chiều sâu. Chu kỳ sản phẩm nhanh và quan hệ đối tác xuyên biên giới làm tăng mức độ rủi ro, khiến cho việc định giá nghiêm ngặt, có tài liệu chứng minh và gắn với thực tiễn kinh doanh trở nên thiết yếu.

Một hướng đi thực tiễn là xây dựng phân tích dựa trên các tín hiệu công khai. Sổ đăng ký và công báo sáng chế cho thấy ai đang dịch chuyển và ở đâu; hồ sơ thẩm định đơn thể hiện cách các yêu cầu bảo hộ được tranh luận và thu hẹp; hồ sơ tòa án và các công bố tiêu chuẩn kỹ thuật đặt công nghệ vào bối cảnh cụ thể; danh mục sản phẩm và báo cáo doanh nghiệp cung cấp bằng chứng về những gì thực sự có mặt trên thị trường.

Đọc cùng nhau, các nguồn này trở thành chỉ số có thể mô hình hóa. Chúng chỉ ra liệu đối thủ cạnh tranh đang tăng tốc hay thoái lui, nơi nào các cụm đăng ký tạo ra vị trí ngăn chặn, và cách phạm vi bảo hộ trong nước – quốc tế kết hợp với thời hạn bảo hộ còn lại ảnh hưởng đến nguồn doanh thu nào thực sự có thể cưỡng chế. Quan trọng nhất, chúng cho phép kết nối dấu chân pháp lý với doanh thu, bằng cách ánh xạ phạm vi yêu cầu bảo hộ vào doanh số của đối thủ theo từng sản phẩm và phân khúc, từ đó tạo ra cơ sở tính tiền bản quyền có thể bảo vệ được.

Khi việc định giá dựa trên các nền tảng này, nó tạo ra: tỷ lệ doanh thu được bảo hộ, khung lãi suất đã điều chỉnh theo rủi ro, và khung thời hạn thực tế. Đây là những con số mà hội đồng quản trị, ngân hàng và tòa án có thể kiểm toán được, thay vì chỉ chấp nhận một cách mơ hồ.

Hành động từ các con số: Thực thi và Cấp phép

Các con số chỉ có giá trị khi chúng hướng dẫn hành động. Công cụ thực thi của Việt Nam đang mở rộng: biện pháp hành chính ngày càng được sử dụng, kiện tụng dân sự trở nên dễ tiếp cận hơn, và chế tài hình sự tồn tại cho các trường hợp nghiêm trọng. Trong bối cảnh này, một báo cáo định giá không nên nằm yên trên kệ; nó phải chỉ rõ: tiếp cận ai, yêu cầu gì, và khi nào thương lượng khôn ngoan hơn leo thang tranh chấp.

Chính những tín hiệu công khai củng cố định giá cũng mang lại tính kỷ luật cho hoạt động cấp phép và giải quyết tranh chấp. Các đăng bạ, hồ sơ thẩm định, hồ sơ tòa án, danh mục tiêu chuẩn, và công bố doanh nghiệp thay thế cho phỏng đoán bằng chứng xác thực. Chúng giúp các bên: xác nhận sự chồng lấn quyền trước khi đưa ra bất kỳ yêu cầu nào; xây dựng mức phí bản quyền và bồi thường dựa trên doanh thu có thể kiểm chứng; xác định rõ phạm vi sử dụng, quyền cải tiến và kiểm soát chất lượng trong thỏa thuận, để đảm bảo tăng trưởng không làm suy giảm thương hiệu.

Với nền tảng đó, các vấn đề có thể được đưa tới diễn đàn thích hợp nhất – từ biện pháp hành chính, biện pháp hải quan, cho đến gỡ bỏ sản phẩm trên nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới.

Vượt qua Định giá: Lời hứa từ Tài chính hóa

Định giá thể hiện quyền sở hữu trí tuệ bằng các con số tài chính; tài chính hóa tích hợp nó vào cơ chế vận hành của vốn. Trong thực tế, điều này có thể có nghĩa là sử dụng quyền SHTT làm tài sản thế chấp để vay vốn, góp vốn bằng quyền SHTT, thương mại hóa dòng tiền từ hợp đồng cấp phép, hoặc gộp quyền SHTT vào các phương tiện đầu tư. Các cơ chế này mở rộng khả năng tiếp cận tài chính cho các doanh nghiệp có ít tài sản hữu hình nhưng giàu ý tưởng, đồng thời giảm rủi ro đổi mới bằng cách kết nối nguồn vốn với các tài sản thực sự tạo ra giá trị.

Việt Nam đang bắt đầu thử nghiệm những thực tiễn này, đặc biệt với nhãn hiệu và danh mục phần mềm được sử dụng để hỗ trợ các khoản vay hoặc quan hệ đối tác. Vì hạ tầng pháp lý và thị trường vẫn đang trong quá trình xây dựng, việc cấu trúc cẩn trọng là vô cùng cần thiết.

Đối với luật sư giao dịch, kỹ năng vừa là thiết kế, vừa là dịch thuật. Hợp đồng bảo đảm phải được thể hiện rõ ràng trong đăng ký và phù hợp với luật thương mại, trong khi các cam kết đằng sau phải duy trì giá trị của nhãn hiệu hoặc sáng chế trong suốt vòng đời của khoản vay. Ngoài ra, các bên cần có sự hiểu biết chung về điều gì sẽ xảy ra nếu kiểm soát chất lượng bị lỏng lẻo, nếu nhãn hiệu bị yêu cầu hủy do không sử dụng, hoặc nếu bên được cấp phép vi phạm. Hồ sơ hợp đồng tốt phải dự liệu cách duy trì uy tín thương hiệu, cách ghi nhận sự thay đổi quyền sở hữu, và cách chấm dứt hợp đồng nếu việc thực hiện gặp vấn đề. Tóm lại, hợp đồng được soạn thảo chặt chẽ và quản trị kỷ luật có thể thu hẹp khoảng cách trong khi các thiết chế vẫn đang trưởng thành.

Từ Doanh nghiệp đến Quốc gia: Xây dựng Thương hiệu ở Quy mô Lớn

Những cải thiện ở cấp độ doanh nghiệp tích tụ thành một câu chuyện lớn hơn. Quốc gia không sở hữu thương hiệu theo cách sản phẩm làm, nhưng thương hiệu quốc gia xuất hiện từ hành vi có thể nhìn thấy của doanh nghiệp. Việt Nam có thể chuyển từ hình ảnh tập trung vào sản xuất chi phí thấp sang một hình ảnh nhấn mạnh thiết kế, phần mềm, ngành công nghiệp sáng tạo và công nghệ sạch. Khi doanh nghiệp bảo hộ, định giá, tài chính hóa và xuất khẩu quyền SHTT, hiệu ứng lan tỏa nâng cao hình ảnh quốc gia. “Made in Vietnam” trở thành “Created in Vietnam” và theo thời gian, thành “Trusted from Vietnam”.

Các ví dụ ở nước ngoài cho thấy điều gì có thể đạt được. Hàn Quốc đã chuyển từ gia công sang vị thế dẫn đầu toàn cầu trong điện tử, giải trí và di động thông qua việc bảo hộ một kho tàng ý tưởng phong phú trong một hệ thống pháp lý vững mạnh. Singapore đã kết hợp các chính sách khuyến khích nghiên cứu, hệ thống đăng ký đáng tin cậy, và cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả để thu hút các tập đoàn đa quốc gia giàu quyền SHTT. Việt Nam đang ở điểm bứt phá riêng, với nền sản xuất mạnh và tốc độ số hóa nhanh; với hạ tầng pháp lý và tài chính phù hợp, bước tiếp theo hoàn toàn nằm trong tầm tay.

Chương trình Hành động Thực tiễn cho Doanh nghiệp

Đối với lãnh đạo doanh nghiệp, tư duy là yếu tố then chốt. Đăng ký là cần thiết nhưng chưa đủ; một chứng nhận chỉ là cột mốc, không phải chiến lược. Nhiệm vụ cốt lõi là ánh xạ từng quyền SHTT với doanh thu và lợi thế chi phí, đồng thời thường xuyên cập nhật ánh xạ này khi thị trường thay đổi. Hãy tập trung vào các tài sản thúc đẩy lựa chọn của khách hàng, bảo vệ biên lợi nhuận hoặc bảo đảm kênh phân phối, và loại bỏ các tài sản không còn giá trị để tái đầu tư nguồn lực vào những nơi có ý nghĩa hơn.

Một nhịp quản trị đều đặn – bao gồm kiểm kê, lập ngân sách, gia hạn và tinh giản – sẽ giữ cho danh mục tài sản khỏe mạnh. Các thỏa thuận cấp phép và hợp tác công nghệ cũng hưởng lợi từ chu kỳ rà soát dự đoán được, để hợp đồng phát triển song song với sản phẩm và thị trường.

Định giá nên hoạt động như một công cụ ra quyết định sống động. Nó có thể thử nghiệm sức mạnh định giá, định hình danh mục sản phẩm, và chuẩn bị vị thế thương lượng. Các giả định cần được kiểm chứng bằng dữ liệu độc lập và các chuẩn so sánh. Luật sư cần dịch dấu chân pháp lý thành các biến số nhạy cảm mà hội đồng quản trị và ngân hàng quan tâm. Nếu việc thế chấp quyền SHTT được xem xét, cần mời gọi tổ chức tài chính tham gia sớm và giữ cấu trúc linh hoạt: có thể tách riêng lãnh thổ hoặc lĩnh vực sử dụng cho cấp phép tương lai; thêm thời gian khắc phục cho cáo buộc không sử dụng để tránh biến động thông thường kích hoạt tình trạng vi phạm; và điều chỉnh các nghĩa vụ kiểm soát chất lượng với điều khoản cho vay để sức khỏe thương hiệu và cam kết của bên vay đồng bộ với nhau.

Chương trình Hành động Thực tiễn cho Luật sư

Luật sư cũng có chương trình hành động song song. Về mặt giao dịch, sự thành thạo trong đăng ký và tài chính giờ đây là một phần của kỹ năng: quyền bảo đảm phải được ghi nhận đúng cách, các cam kết thế chấp phải được soạn thảo sao cho không cản trở cấp phép, và việc xâm phạm cần được theo dõi ở những nơi có thể làm giảm giá trị tài sản thế chấp. Trong tranh chấp, lý thuyết thiệt hại và thực tiễn chứng cứ cần kết nối phát hiện xâm phạm với tổn thất kinh tế thông qua chuỗi chứng minh mà tòa án và trọng tài có thể tin cậy, hỗ trợ cả lệnh cấm và phán quyết bồi thường. Về chính sách, công việc thầm lặng lại quan trọng: góp ý dự thảo quy định, hỗ trợ nguồn lực thẩm định, và phổ biến hợp đồng mẫu, hướng dẫn mẫu để giảm ma sát cho doanh nghiệp.

Con đường phía trước

Việc Việt Nam hội nhập vào các khuôn khổ thương mại đã thúc đẩy cải cách luật SHTT, và các cam kết quốc tế sẽ tiếp tục định hình thực tiễn. Tuy nhiên, phép thử thực sự nằm ở sự tiếp nhận trong nước – liệu các công cụ có được sử dụng tự tin và thói quen dựa trên bằng chứng, quản trị có bén rễ hay không.

Ngày Luật sư Việt Nam là một lời nhắc thích hợp. Ngày này không chỉ để tôn vinh nghề nghiệp, mà còn để đo lường mức độ hiệu quả của pháp luật trong việc hỗ trợ khát vọng của một nền kinh tế năng động. Khi luật sư cùng nhà sáng lập hoạch định gia đình nhãn hiệu có khả năng quốc tế, khi họ báo cáo hội đồng quản trị về tính bảo vệ của sáng chế, và khi họ cấu trúc hạn mức tín dụng dựa trên thu nhập tương lai của thương hiệu mà không hạn chế tăng trưởng, họ không chỉ hành nghề luật. Họ đang đặt nền móng để ý tưởng trở thành vốn và vốn trở thành danh tiếng. Danh tiếng đó – tích lũy qua các ngành và nhiều năm – chính là điều thế giới sẽ nghe thấy khi nghe đến từ “Việt Nam”.

Nếu điểm đến còn xa, đó là bởi thương hiệu quốc gia được hình thành từ tích lũy lâu dài. Con đường đã rõ: củng cố khung pháp lý và cơ chế thực thi; nuôi dưỡng định giá nghiêm ngặt; thí điểm tài chính hóa công bằng, minh bạch và có thể cưỡng chế; và kết nối các yếu tố này trong giao dịch, tranh chấp và chính sách mà các đối tác toàn cầu có thể tin tưởng. Việt Nam đã có nguyên liệu thô – lực lượng lao động trẻ, nền sản xuất gắn với chuỗi cung ứng, và doanh nghiệp đang xây dựng quyền SHTT của riêng mình. Nhiệm vụ bây giờ là triển khai.

Thước đo thành công có thể được phát biểu đơn giản: Ý tưởng sinh ra tại Việt Nam phải được bảo hộ trong nước, được tôn trọng ở nước ngoài, và được cấp vốn trong suốt quá trình. Báo cáo định giá phải định hướng đầu tư. Ngân hàng phải chấp nhận rủi ro với con mắt tỉnh táo và công cụ quản lý phù hợp. Một logo hoặc số bằng sáng chế phải gợi niềm tin chứ không phải sự hoài nghi. Hãy đánh dấu ngày 10/10 không chỉ để tôn vinh nghề luật mà còn để tái cam kết với công việc đó: định giá những gì được sáng tạo, cấp vốn cho những gì được định giá, và để những tài sản đó kể câu chuyện phong phú hơn về năng lực sáng tạo và đóng góp của Việt Nam cho thế giới.

ASL LAW

Hotline: +84982682122

Email: [email protected] 

Luật sư DuyAnh Trần, Luật sư Mỹ đến từ ASL LAW