Trí tuệ nhân tạo hiện chủ yếu đối chiếu văn bản với các cơ sở dữ liệu sẵn có để phát hiện mức độ trùng lặp. Tuy nhiên, đây là phương pháp mang tính kỹ thuật bề mặt, dễ bị vô hiệu hóa nếu văn bản được dịch máy, thay đổi cấu trúc câu hoặc “viết lại” bằng cách dùng từ đồng nghĩa. Đặc biệt, AI không thể nhận diện các hành vi “tự đạo văn” – khi tác giả sao chép từ công trình cũ của chính mình mà không chú thích đầy đủ.

Một điểm yếu khác là AI chưa thể hiểu được lập luận khoa học theo ngữ cảnh. Những đoạn văn đúng cú pháp nhưng thiếu nội dung độc lập, không có đóng góp mới vẫn có thể vượt qua kiểm tra máy mà không bị gắn cờ. Việc này làm nảy sinh tình trạng văn bản “đạo hợp pháp”, tức về hình thức không trùng nhưng về bản chất là lắp ghép.

Trong lĩnh vực nghiên cứu, tính liêm chính không chỉ nằm ở độ trùng lặp, mà nằm ở tư duy độc lập, khả năng tổng hợp và dẫn dắt tri thức mới. Những giá trị đó đòi hỏi sự thẩm định có chiều sâu – điều mà chỉ người thật mới làm được.

Khi AI trở thành công cụ phổ biến trong xuất bản học thuật, cần thiết lập cơ chế giám sát kép: vừa sử dụng công nghệ như một bộ lọc sơ cấp, vừa duy trì hệ thống phản biện, biên tập viên và các ủy ban đạo đức học thuật như lớp phòng vệ cuối cùng.

T/H