Sự ra đời của Nghị định 132/2025/NĐ-CP và 133/2025/NĐ-CP của Chính phủ đánh dấu một kỷ nguyên mới trong phân quyền, trao quyền trực tiếp cho chính quyền cơ sở để kiểm soát chất lượng hàng hóa ngay từ gốc.

Ngày 12/6/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 132/2025/NĐ-CP quy định về phân định thẩm quyền giữa hai cấp chính quyền địa phương trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN). Điểm đáng chú ý nhất của Nghị định này là việc lần đầu tiên, UBND cấp xã được trao quyền trực tiếp thực hiện kiểm tra nhà nước về đo lường và quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa ngay tại địa bàn.

Theo Điều 4 Nghị định 132, cấp xã sẽ có trách nhiệm kiểm tra các phép đo, phương tiện đo và lượng hàng đóng gói sẵn – những yếu tố gắn liền trực tiếp với đời sống hàng ngày của người dân. Hơn nữa, Điều 5 quy định rằng cấp xã còn có thẩm quyền thành lập đoàn kiểm tra, theo dõi chất lượng hàng hóa, và xử lý các khiếu nại - tố cáo liên quan đến chất lượng sản phẩm ngay tại địa phương.

Bộ KH&CN đánh giá đây là một hướng đi đúng đắn, giúp kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi gian lận đo lường và chất lượng ngay khi chúng vừa phát sinh. Đặc biệt, trong bối cảnh phần lớn hàng hóa tiêu dùng như thực phẩm, nông sản, hàng đóng gói đều được sản xuất và phân phối trong phạm vi xã, việc kiểm tra tại chỗ sẽ góp phần hiệu quả trong việc bảo vệ quyền lợi người dân và ngăn ngừa gian lận thương mại từ gốc, tiết kiệm thời gian và chi phí xử lý cho các cơ quan cấp trên.

Song hành với Nghị định 132, Chính phủ cũng ban hành Nghị định 133/2025/NĐ-CP cùng ngày, quy định phân quyền, phân cấp cho UBND cấp tỉnh trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ KH&CN. Đây là bước cụ thể hóa chủ trương cải cách thể chế, đẩy mạnh phân cấp gắn liền với yêu cầu rõ ràng về trách nhiệm, năng lực và điều kiện thực thi.

Theo Bộ KH&CN, việc phân quyền không được thực hiện dàn trải mà tuân thủ nguyên tắc “đủ rõ, đủ mạnh, đủ điều kiện”. Chỉ những nhiệm vụ có quy trình ổn định, địa phương có năng lực và kinh nghiệm thực hiện mới được chuyển giao. Những lĩnh vực mang tính chiến lược, có ảnh hưởng lớn đến quốc phòng, an ninh, môi trường hoặc điều ước quốc tế vẫn thuộc thẩm quyền Trung ương.

Nghị định 133 mở rộng phân quyền cho địa phương trong nhiều lĩnh vực như viễn thông, sở hữu trí tuệ, năng lượng nguyên tử, công nghệ cao, và đặc biệt là tiêu chuẩn đo lường chất lượng (TCĐLCL). UBND cấp tỉnh sẽ chịu trách nhiệm cấp, thu hồi giấy chứng nhận cho các tổ chức kiểm định, giám định, thử nghiệm; kiểm tra hoạt động của các tổ chức đánh giá sự phù hợp và xử lý vi phạm.

Để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong hệ thống quản lý, Bộ KH&CN sẽ ban hành các hướng dẫn nghiệp vụ chi tiết, tổ chức tập huấn cán bộ, chuyển giao cơ sở dữ liệu và định kỳ kiểm tra thực hiện tại địa phương.

Cả hai nghị định 132 và 133 đều góp phần hiện thực hóa định hướng kiến tạo mô hình quản trị nhà nước hiện đại, với cơ chế ra quyết định nhanh hơn, gần dân hơn và phù hợp với thực tiễn địa phương. Đây là một bước chuyển mạnh mẽ, đặc biệt cần thiết trong bối cảnh hội nhập và yêu cầu gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.

Việc giao thẩm quyền kiểm tra đo lường, chất lượng sản phẩm hàng hóa cho chính quyền cấp xã không chỉ giúp xử lý vi phạm từ gốc, mà còn nâng cao tính chủ động của cơ sở, nơi tiếp xúc trực tiếp với người dân và doanh nghiệp. Qua đó, người tiêu dùng được bảo vệ tốt hơn, thị trường vận hành minh bạch hơn và hoạt động thương mại công bằng hơn.

Đối với chính quyền cấp tỉnh, phân quyền mạnh mẽ đi kèm trách nhiệm lớn hơn đòi hỏi phải nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư hạ tầng kỹ thuật, đồng thời đảm bảo công khai – minh bạch trong toàn bộ quy trình quản lý.

Trong dài hạn, nếu được thực thi đồng bộ và hiệu quả, cơ chế phân quyền theo hai nghị định mới sẽ trở thành nền tảng giúp địa phương nâng cao chất lượng điều hành, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý nhà nước và hình thành hệ sinh thái minh bạch cho hàng hóa lưu thông trên thị trường. Điều này cũng là cơ sở từng bước hình thành văn hóa tiêu dùng an toàn, giúp doanh nghiệp chân chính phát triển bền vững và người dân yên tâm khi lựa chọn sản phẩm, dịch vụ.

Phạm Tuấn