Hiện nay, vấn đề thực thi bảo vệ quyền SHTT nói chung và quyền SHTT trên môi trường số nói riêng nhận được nhiều sự quan tâm. Về cơ bản, khung pháp lý đã được xây dựng khá toàn diện, đầy đủ với việc ban hành Luật SHTT; Bộ luật Dân sự; BLHS; Luật Xử lý vi phạm hành chính và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Điều này được thể hiện thông qua việc, ngày 16/6/2022, Quốc hội đã ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT, trong đó có nhiều quy định mới nhằm tăng cường vấn đề thực thi và bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số.

Mới đây hơn, vào ngày 26/4/2023, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 17/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật SHTT về quyền tác giả, quyền liên quan. Nghị định hướng dẫn cụ thể về quy trình gỡ bỏ hoặc ngăn chặn việc truy nhập tới nội dung thông tin số của DN cung cấp dịch vụ trung gian khi nhận được yêu cầu của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan. Đây là điểm mới quan trọng trong việc tăng cường trách nhiệm của các DN cung cấp dịch vụ trung gian trong việc phối hợp với các chủ thể quyền trong thực thi và bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số.

Thực tế cho thấy, quyền SHTT bị vi phạm nhiều nhất trên môi trường số là quyền tác giả, quyền liên quan và nhãn hiệu. Các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên không gian mạng liên quan nhiều loại hình tác phẩm gồm âm nhạc, điện ảnh, chương trình truyền hình, thể thao…

Các hành vi xâm phạm nhãn hiệu chủ yếu diễn ra trong thương mại điện tử dưới 2 dạng: Tên miền có thành phần chính trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại đã được bảo hộ; và quảng cáo, mua bán hàng hoá xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong thương mại điện tử. Thậm chí, các hoạt động giao dịch thương mại đã vượt qua giới hạn địa lý, lãnh thổ.

Phát biểu tại Hội nghị “Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) cho doanh nghiệp Việt trên môi trường số” do Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) phối hợp BQL chương trình về hỗ trợ pháp lý liên ngành cho DN nhỏ và vừa giai đoạn 2021 - 2025 tổ chức vào ngày 26/5/2023 tại Hải Phòng, ThS Phan Vũ, Phòng Kinh tế tổng hợp (Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế) cho hay: Những tranh chấp mới phát sinh liên quan quyền SHTT thời gian gần đây luôn xoay quanh việc xác định, mổ xẻ giải quyết các vấn đề pháp lý.

Trước thực tế các vi phạm SHTT phức tạp, ông Vũ đề xuất mở rộng phạm vi các tranh chấp được giải quyết theo hình thức trực tuyến và thúc đẩy hoạt động này thành một quy trình khép kín; hướng đến các quy trình, thủ tục giải quyết tranh chấp được tiến hành hoàn toàn trên không gian mạng.

Bên cạnh việc đẩy mạnh các dịch vụ có ý nghĩa trực tiếp với việc giải quyết tranh chấp trực tuyến như dịch vụ họp trực tuyến, cần phải đồng thời phát triển hệ thống dịch vụ bổ trợ như dịch vụ tiếp nhận và gửi đơn yêu cầu và tài liệu trực tuyến; chữ ký số từ xa…

Hiện nay, hoạt động giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải trực tuyến, trọng tài thương mại trực tuyến, tố tụng dân sự trực tuyến còn hạn chế về cả quy định pháp luật và thực tiễn triển khai. Để việc giải quyết tranh chấp vi phạm SHTT bằng hình thức trực tuyến được triển khai hiệu quả, các chuyên gia cũng cho rằng cần thống nhất ghi nhận tôn trọng giá trị pháp lý, giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử trong quá trình giải quyết tranh chấp; đối xử bình đẳng giữa thông tin được thể hiện bằng hình thức điện tử và thông tin được thể hiện trên văn bản giấy.

Để đạt được yêu cầu này, cần xây dựng hành lang pháp lý cho hoạt động công chứng, chứng thực dữ liệu điện tử; thừa phát lại với sự kiện, hành vi trên môi trường mạng.

Quỳnh Trang