Theo báo cáo từ các tổ chức nghiên cứu thị trường quốc tế, quy mô thị trường thực phẩm thuần chay tại Việt Nam đã vượt ngưỡng 100 triệu USD trong năm 2024. Với tốc độ tăng trưởng ấn tượng từ 8-10% mỗi năm, nhiều chuyên gia dự báo, chỉ trong vài năm tới, ngành hàng này có thể chạm đến cột mốc nửa tỷ USD. Sự tăng trưởng này không chỉ đến từ nhu cầu tôn giáo, mà còn từ một bộ phận người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe, môi trường và đạo đức trong ăn uống.

Các kệ hàng siêu thị giờ đây ngập tràn các sản phẩm chay chế biến sẵn: từ gà chay, bò chay, chả lụa chay, xúc xích chay cho đến cả tôm, cá chay. Công nghệ sản xuất hiện đại đã tạo ra những món ăn có hình dáng, mùi vị và cả kết cấu gần giống hệt thịt động vật, đánh lừa vị giác của cả những người khó tính nhất.

Thế nhưng, chính sự mô phỏng đến mức hoàn hảo này lại là một “điểm mù” về dinh dưỡng.

Theo các chuyên gia y tế, phần lớn các sản phẩm chay công nghiệp, đặc biệt là các loại "thịt chay" làm sẵn, đều thuộc nhóm thực phẩm siêu chế biến. Để tạo nên hương vị đậm đà và độ dai giả thịt, các nhà sản xuất không tiếc tay sử dụng hàng loạt chất phụ gia, hương liệu tổng hợp, dầu tinh luyện và một lượng lớn muối, đường. Trớ trêu thay, những thứ làm nên sự hấp dẫn của chúng lại chính là những tác nhân gây hại cho sức khỏe.

Mối liên hệ giữa thực phẩm siêu chế biến và các bệnh lý nguy hiểm đã được nhiều nghiên cứu khoa học quốc tế chỉ ra. Một báo cáo trên Tạp chí Y học Anh Quốc (The BMJ) cho thấy, việc tăng 10% tỷ lệ thực phẩm siêu chế biến trong khẩu phần ăn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch lên 12% và nguy cơ tử vong sớm lên tới 17%. Tại Việt Nam, tỉ lệ người mắc các bệnh không lây nhiễm như tiểu đường, tim mạch, cao huyết áp đang có xu hướng trẻ hóa. Một phần nguyên nhân đến từ việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, bao gồm cả các loại chay giả mặn.

Sự thiếu vắng các quy định rõ ràng về nhãn mác cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Nhiều sản phẩm được quảng cáo rầm rộ với những cụm từ "hoàn toàn tự nhiên" hay "tốt cho sức khỏe" nhưng khi đọc kỹ thành phần lại thấy đầy rẫy các chất phụ gia, chất bảo quản và hương liệu. Điều này khiến người tiêu dùng khó phân biệt được đâu là sản phẩm thật sự lành mạnh.

Để thoát khỏi “bẫy” dinh dưỡng, chuyên gia khuyến cáo người tiêu dùng cần trang bị kiến thức. Thay vì phụ thuộc vào các sản phẩm chế biến sẵn, hãy ưu tiên lựa chọn thực phẩm tươi sống, hữu cơ và tự nấu nướng tại nhà. Các loại rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu và nấm không chỉ cung cấp đủ dinh dưỡng mà còn an toàn cho sức khỏe.

Về phía doanh nghiệp, cần có sự đầu tư nghiêm túc vào nghiên cứu để tạo ra các sản phẩm thay thế thịt không chỉ ngon miệng mà còn giàu dinh dưỡng, giảm thiểu các thành phần có hại. Các cơ quan quản lý cũng cần tăng cường giám sát, đưa ra các tiêu chuẩn chất lượng rõ ràng cho thực phẩm chay công nghiệp để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành hàng.

Như vậy, thị trường thực phẩm chay công nghiệp tại Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ. Nếu được định hướng đúng đắn, nó sẽ trở thành một phần của lối sống xanh, khỏe mạnh. Nhưng nếu chỉ chạy theo lợi nhuận mà bỏ qua giá trị cốt lõi về dinh dưỡng và sức khỏe, nó có thể sẽ trở thành một “bẫy” tiềm ẩn, đánh mất niềm tin của người tiêu dùng và đi ngược lại với ý nghĩa tốt đẹp ban đầu của lối sống chay.

Minh Anh