Cả Hà Nội và TPHCM đều đã từng lên nhiều phương án xử lý những xe môtô cũ nát, bởi đó là những “bát hương di động” tiềm ẩn tai nạn giao thông. 

Cùng với đó, theo văn bản ban hành, Bộ Tài nguyên và Môi trường đánh giá mức độ ô nhiễm không khí tại một số đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh có xu hướng gia tăng, gây ảnh hưởng tiêu cực tới sức khoẻ cộng đồng cũng như nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Nguyên nhân chính là do bụi, khí thải từ các phương tiện giao thông, hoạt động xây dựng, hoạt động công nghiệp với lượng thải lớn và chưa được kiểm soát hiệu quả kết hợp với yếu tố thời tiết bất lợi trong giai đoạn giao mùa.

Ông Nguyễn Văn Phương, Phó trưởng Phòng Chất lượng xe cơ giới (Cục Đăng kiểm Việt Nam) cho biết, tính đến tháng 11/2020, Thành phố Hồ Chí Minh có gần 7,5 triệu mô tô, xe máy đang lưu hành, chiếm 95% trên tổng số lượng các loại phương tiện tham gia giao thông. Những xe này chỉ tiêu thụ 56% xăng nhưng lại thải ra đến gần 60% khí thải trong tổng lượng phát thải của các loại xe cơ giới trên địa bàn Thành phố. Trong đó, khoảng 1/2 số lượng xe máy là xe đã sử dụng lâu năm; nhiều xe sản xuất từ những năm 90 của thế kỷ trước vẫn đang tham gia giao thông, không đảm bảo điều kiện về an toàn kỹ thuật và là nguy cơ lớn gây ra tai nạn giao thông.

Tuy nhiên cho tới nay các giải pháp thu hồi xe máy cũ nát đều đi vào ngõ cụt bởi thiếu hành lang pháp lý cũng như biện pháp kinh tế hỗ trợ người dân nhằm khuyến khích đổi xe cũ lấy xe mới...

Vào năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 16 quy định về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ, trong đó mô tô, xe máy được đưa vào danh mục các loại hàng hóa phải thu hồi xử lý. Thời hiệu thực hiện thu hồi xử lý xe máy cũ từ ngày 1/1/2018. Cụ thể, tại điều 10 Quyết định số 16, Thủ tướng yêu cầu UBND cấp tỉnh tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động thu hồi, xử lý; phổ biến quy định, hỗ trợ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sản xuất lập điểm thu...

Như vậy, quy định thu hồi xử lý xe máy cũ đã có, cần thêm là chính sách cụ thể hỗ trợ người dân cũng như doanh nghiệp. Các hãng sản xuất xe máy cũng nên chia sẻ, đồng hành với người lao động nghèo.

Với các loại xe máy cũ nát lưu hành tràn lan như hiện nay, cần phải dùng hàng rào kỹ thuật để kiểm soát mức độ phát thải chứ không quy định niên hạn sử dụng. Nếu thu hồi xe máy cũ sẽ rất khó thực hiện, bởi đây là tài sản công dân, là công cụ mưu sinh của hàng triệu người lao động. Do đó, muốn thu hồi phải có hướng giải quyết hợp tình hợp lý.

Thực tế hiện nay chưa có quy định niên hạn sử dụng với xe máy, còn khái niệm xe máy cũ nát cũng chỉ là cách gọi, trong khi nguyên nhân góp phần gây ô nhiễm không khí chính là nguồn khí thải. Để kiểm định được khí thải xe máy, cần phải có quy chuẩn về khí thải xe máy. Với những xe không bảo đảm tiêu chuẩn khí thải có thể dừng lưu hành. Người dân có trách nhiệm bảo dưỡng, nâng cấp để đáp ứng tiêu chuẩn về khí thải. Nếu xe quá cũ nát, không thể sửa chữa, không thể bảo dưỡng đáp ứng tiêu chuẩn về khí thải, không đủ tiêu chuẩn lưu hành, người dân sẽ tự thải bỏ.

Cần bảo đảm tính pháp lý cũng như các vấn đề an sinh xã hội với đề xuất thu hồi xe máy cũ. Trước hết, rà soát kỹ về hiện trạng sử dụng xe để trên cơ sở đó có chính sách hỗ trợ như giảm giá mua xe mới hoặc cho vay mua xe không lãi suất. Nếu xe cũ nhưng sửa chữa vẫn hoạt động tốt, nên có quy định về bảo trì, không nhất thiết phải thu hồi. Mặt khác, nhà nước cần có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ để nhà sản xuất thu hồi xe cũ và đổi xe máy mới cho người dân. Ngoài ra, muốn cấm các phương tiện xe máy đã quá cũ lưu thông, trước khi có các quy định cụ thể, phải đẩy mạnh tuyên truyền để người dân tự thực hiện.

Vân Anh