Dịp Nguyên tiêu Quý Mão 2023, TP Hội An đón nhận danh hiệu "Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia" của Bộ Văn Hóa, Thể Thao và Du Lịch.

Tết Nguyên Tiêu riêng của Hội An

3h ngày 16 âm lịch tháng Giêng (tức ngày 6/2), dòng người nối dài thành tâm dâng hương tại trung tâm tín ngưỡng của người dân Quảng Nam xưa và Hội An nay - Miếu Quan Công (24 Trần Phú, Hội An). Miếu cổ nổi tiếng linh thiêng được xây dựng vào năm 1653, thời kỳ thương cảng thịnh vượng nhất.

Tết Nguyên tiêu được xem ngày “thiên quan tứ phước” – người ở trên trời ban phước đức cho nhân gian. Người dân tới đây đảnh lễ cầu an, noi gương sáng, cầu mong năm mới làm ăn phát đạt như các thương nhân một thời.

Đó chỉ là một địa chỉ tâm linh ở Hội An giữa hàng loạt hoạt động sôi nổi ngày rằm tháng Giêng. Những ngày trăng tròn nhất của tháng giêng từ 14 – 16 âm lịch, mặt sông Hoài loáng ánh trăng soi bóng phố cổ về đêm. Những chuyến xe chở người Việt, người Hoa và du khách ở mọi miền xuôi ngược về phố cổ đón Tết Nguyên tiêu thêm đông đúc, tấp nập.

“Hội An trở nên lộng lẫy bởi những chiếc đèn lồng treo cao. Tôi du xuân đầu năm, trở lại Hội An lần thứ ba đúng dịp Nguyên tiêu, cầu mong những điều tốt đẹp, vạn sự như ý”, Nguyễn Thơ - du học sinh Hàn Quốc vừa trở về nước du xuân - nói.

“Lễ Nguyên tiêu ở đây lớn lắm, chúng tôi chuẩn bị cả tuần nay đợi sum họp con cháu như thường niên. Lượng khách về đình tăng lên mấy ngàn người”, ông Lê Phú Quang - Hội quán Quảng Triệu Hội An - mời chúng tôi ở lại ngày 16 âm lịch để cảm nhận không khí của lễ hội.

Từ ngày 15 âm lịch, đoàn diễu hành gần 300 người và đội thiên cẩu của Hội An cùng đoàn lân sư rồng biểu diễn rất náo nhiệt. Năm nay thêm tưng bừng khi đoàn mang đến không khí đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Tết Nguyên Tiêu ở Hội An.

Đoàn diễu hành rước danh hiệu xuất phát tại đình Sơn Phong qua các Hội quán Triều Châu, Hải Nam, Tụy tiên đường Minh Hương, Chùa Ông, Phước Kiến, Ngũ Bang, Quảng Triệu, Chùa Cầu, Đình Cẩm Phô đến đình Hội An

Cố GS. Trần Quốc Vượng - Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN - từng đánh giá: “Hội An là nơi tụ nhân, tụ thủy, tụ văn”. Thành phố sáng tạo thuần hậu từ nhiều đời cũng là mảnh đất của lễ hội gồm: lễ hội làng nghề, tín ngưỡng dân gian, lễ hội hiện đại…

Tết Nguyên tiêu có ở mọi miền đất nước nhưng Nguyên tiêu ở Hội An đặc sắc riêng khi trở thành lễ hội lớn. Lễ hội được hình thành trên cơ sở văn hóa bản địa của người Việt từ rất sớm. Đặc biệt khoảng thế kỷ 17 thông qua cộng đồng Minh Hương người Việt gốc Hoa, lễ hội lan tỏa, giao thoa văn hóa của các nước Nhật Bản, Trung Quốc.

Thư tịch cổ Hội An còn giữ được cho thấy, ít nhất từ thế kỷ 18 Tết Nguyên tiêu thường được tổ chức trọng thể vào ngày 15/1 âm lịch. Người dân ngày này nô nức thả đèn, treo lồng đèn, rước kiệu ngoài phố.

“Họ tổ chức đám rước trên bộ hoặc trên thuyền với nhiều nhạc cụ… biểu hiện niềm vui, chúc phúc”, Thạc sỹ Phùng Tấn Đông - chia sẻ. Lễ hội tâm linh lớn, người Hội An sớm chuẩn bị từ tháng chạp, đặc biệt sau ngày mồng 7 Tết sẽ bắt đầu dọn dẹp, vệ sinh bàn thờ gia tiên, trang hoàng đủ đầy.

Ông Triệu Quảng An - Trưởng Ban Trị Sự Hội quán Quảng Triệu, TP Hội An - vừa sửa soạn vừa nói: “Những ngày lễ ban trị sự chúng tôi thường ngồi lại bàn bạc, chuẩn bị tổ chức chu đáo theo nghi thức cha ông để lại”.

Tết Nguyên tiêu Hội An gửi gắm ước vọng người dân những điều tốt lành qua tục xin lộc thánh hoa quả, gạo muối. Các thương gia lớn, nhỏ đến các đình, chùa báo các thần như bà chúa Tiên, Quan Công vay tượng trưng ít tiền làm ăn đến cuối năm sẽ trả lại cùng với ít lộc đã kiếm được. Tục xin xăm tại các đình Phước Kiến, Cẩm Phô như một cách tư vấn tâm lý giải quyết những khó khăn trong cuộc sống.

Sẽ tiếc nuối nếu không giữ trọn bản sắc

Chủ tịch UBND TP Hội An - Nguyễn Văn Sơn - cho rằng: “Tết Nguyên tiêu ở Hội An là dịp người dân bày tỏ lòng thành kính với các bậc tiền hiền. Lễ hội lớn nhất đầu năm của cộng đồng cư dân Hội An thu hút đông đảo người dân và du khách vui chơi giải trí, tạo thành tập quán xã hội đặc trưng.

Sau tháng giêng, từ ngày mồng 10 – 17 TP Hội An có cúng đất, cúng xóm, cúng xã, đình miếu, cầu an… cầu cho vạn vật sinh sôi nảy nở, được mùa, mưa thuận gió hòa. Có thể ở trọ không có cơ sở thờ tự nhưng mỗi người, mỗi gia đình vẫn góp nhau cúng xóm giữa đường.

Theo Thạc sĩ Văn hóa học Phùng Tấn Đông: “Không biết cái nào ảnh hưởng cái nào mà các lễ hội lan tỏa, tiếp biến lẫn nhau. Về văn hóa đây là ngày Tết của cộng đồng sau Tết Nguyên Đán, về tâm linh tín ngưỡng là sự cộng cảm của tổ tiên, sông núi".

Hiện nay, những món ăn làm lễ vật phần lớn được Việt hóa. Người Việt ảnh hưởng rất nhiều lên các món ăn của người Hoa: Món cao lầu, Mỳ Quảng, bánh bao, đậu hũ… Ví dụ, truyền thống ẩm thực Việt không dùng bột mì mà dùng bột gạo hay cách chế biến bánh bao người Việt sử dụng là nhân khác…

“Tôi rất tiếc những nghi lễ Nguyên tiêu ngày nay dần bị giản lược và bỏ quên. Những người thực hành nghi lễ đã có tuổi rồi trong khi thanh niên không mặn mà. Nếu trước đây rước thánh, rước quan công, thiên hậu đoàn lễ đi hàng cây số khắp thành phố rất vui thì nay đôi khi không còn rước”, ông Phùng Tấn Đông trăn trở.

Tết Nguyên tiêu ngày xưa tổ chức nhiều trò chơi dân gian thu hút cả đại gia đình tham gia, thắm thêm quan hệ thân tộc, đồng hương rất sâu đậm. Các loại hình dân ca, dân vũ, kinh kịch… trong lễ giờ đây gần như không còn, thay vào đó người ta hát những ca khúc đương đại. Nổi bật nhất là trò du ngoạn trên hồ, tập hợp các đội múa, hát biểu diễn, rước 8 vị tiên trong giai thoại bồng lai tiên cảnh cùng các hình thức tiêu dao của người Hoa rất sôi động.

Sau khi đảnh lễ dâng hương, lễ Phật, khách thập phương đi dạo phố cổ nô nức hòa vào không gian văn hóa biểu diễn lân sư rồng, bốc thăm cầu may, du xuân. Cùng với lễ hội truyền thống, người dân thưởng thức đêm thơ Nguyên tiêu, đánh bài chòi, thả hoa đăng trên sông Hoài… những mảng màu đa sắc khác biệt cho lễ hội Nguyên tiêu độc đáo nhất miền Trung này.

Bảo Hòa