Gạo Séng cù là một trong những đặc sản nổi tiếng thơm ngon, cơm chín nhanh khi nấu, hạt mềm dẻo. Loại gạo này là niềm tự hào của bà con nông dân các dân tộc Mông, Thái, Dao đỏ, Nùng,... trên vùng đất Tây Bắc. Hiện nay, gạo Séng Cù được trồng tại các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên, giá bán 25.000-27.000 đồng/kg.

Đặc biệt, gạo Séng cù xanh được giới thiệu là một loại gạo đặc sản có nguồn gốc từ Mường Khương và Bát Xát. Sự xuất hiện của loại gạo này đã gây sốt trên thị trường, đặc biệt là trong giới nội trợ, nhờ màu sắc và hương vị độc đáo. Từ khoảng cuối tháng 9 và trong tháng 10, người dân thu hoạch vụ lúa mùa và đây cũng là thời điểm loại gạo có màu xanh cốm được giới thiệu khắp các trang mạng xã hội.

Thông tin quảng cáo về gạo Séng cù xanh thường tập trung vào những đặc điểm nổi bật như màu sắc, hương vị và cách chế biến như: Séng cù xanh mỗi năm chỉ có trong 1 tháng là loại gạo được thu hoạch lúc hạt gạo căng nhưng chưa chín hẳn. Người dân thu hoạch sớm và không phơi già nắng. Hạt gạo còn nguyên màu xanh như cốm, ăn có vị ngọt, thơm ngậy khác biệt. Các thông tin này thường được lan truyền qua các nền tảng mạng xã hội và trang thương mại điện tử, tạo ra sự hào hứng và sự chú ý của người tiêu dùng.

Ngoài ra, các bài quảng cáo thường đi kèm với thông tin hướng dẫn: Gạo Séng cù xanh xát dối, nên lớp mạt cám ở ngoài rất mỏng. Khi nấu thì khách chỉ cho nước vào khuấy nhẹ để rửa gạo thôi, không vò gạo vì… 80% chất dinh dưỡng ở ngoài mạt gạo, vo gạo kĩ sẽ mất hết chất.

Tuy nhiên liên quan đến vấn đề này, ông Lê Thanh Hoa, Trưởng phòng Nông nghiệp H.Mường Khương (Lào Cai), khẳng định thông tin nhiều cá nhân, đơn vị bán hàng online rao bán gạo Séng Cù xanh Mường Khương là hoàn toàn giả mạo nguồn gốc, xuất xứ. Mường Khương không có gạo Séng Cù xanh.

Thực tế, loại gạo Séng Cù xanh được rao bán trên các trang mạng xã hội là do nhuộm. Màu nhuộm tùy từng cơ sở xay xát, có nơi dùng lá dứa (lá nếp) tươi xay xát cùng thóc nhưng có nhược điểm là gạo dễ mất màu, mất mùi, khó bảo quản. Có nơi sẽ dùng tinh dầu và màu thực phẩm để tạo ra gạo có màu xanh. Vì thị hiếu người tiêu dùng (các điểm bán lẻ) thích gạo xanh nên các cơ sở xay xát tạo ra sản phẩm theo nhu cầu. Nếu mua số lượng lớn, các cơ sở này đều tư vấn nên chọn mua gạo xát mộc có màu trắng ngà hoặc trắng đục thường thấy để bảo quản tốt hơn. Nếu mua gạo xanh, thì chỉ nên mua số lượng nhỏ hơn, được đóng túi, hút chân không từ 2 - 5 - 10 kg.

Trước đó, Chi cục Quản lý chất lượng Nông, Lâm sản và Thủy sản Lào Cai cũng từng khẳng định, chưa tiếp nhận bất kỳ một bản công bố chất lượng sản phẩm gạo Séng Cù xanh nào của các đơn vị sản xuất. Do vậy, các sản phẩm đang được quảng cáo, rao bán rầm rộ trên thị trường không được cơ quan chức năng của Lào Cai chứng nhận về nguồn gốc chất lượng. Như vậy, việc kinh doanh sản phẩm gạo "Séng cù xanh" là hành vi có dấu hiệu xâm phạm nhãn hiệu hàng hoá đối với nhãn hiệu gạo Séng cù đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam.

Theo thống kê của Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản tỉnh Lào Cai, Séng Cù là gạo đặc sản đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lí, được canh tác chủ yếu tại 2 địa phương Bát Xát và Mường Khương. Sản lượng Séng Cù mỗi năm đạt khoảng 10.000 tấn. Trên địa bàn toàn tỉnh hiện có hơn 100 cơ sở xay xát, chế biến gạo Séng Cù. Gạo Séng Cù có hình thái đặc trưng là hạt gạo thuôn dài, bụng tròn, hạt gạo có màu trắng ngà hoặc trắng trong tùy vào hình thức phơi, sấy.

 Gạo Séng Cù đặc sản nổi tiếng của Mường Khương chỉ có 2 loại. Thứ nhất là loại gạo hạt trong, do bà con xay xát từ lúa được phơi dưới nắng nhẹ, có màu rất đẹp; nhược điểm là không bảo quản được dài ngày. Nhiều gia đình muốn ăn loại gạo này phải đóng gói, hút chân không để trong tủ lạnh. Thứ hai là loại gạo Séng Cù hạt màu trắng đục giống như gạo nếp, xay xát từ lúa được phơi nắng già, khi xát ra có thể bảo quản dài ngày.

Theo cơ quan chức năng, hiện chưa có bất cứ cơ sở nào, được cấp chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm với sản phẩm gạo Séng Cù xanh. Theo quy định, các sản phẩm trước khi đưa ra ngoài thị trường để lưu thông, thì phải đảm bảo các điều kiện cơ bản về an toàn thực phẩm, quy chuẩn chất lượng phải được công bố…

Vào cuối năm 2023, Đội Quản lý thị trường số 1 (Cục Quản lý thị trường Lào Cai) đã phối hợp với Công an huyện Mường Khương kiểm tra đột xuất cơ sở kinh doanh lúa và một số nông sản tại thôn Na Đẩy (Mường Khương, Lào Cai) do ông Lục Văn Khón làm chủ.

Tại thời điểm kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện gia đình ông Khón đang chỉ đạo một số lao động xay xát gạo Séng Cù và dùng lá dứa nghiền nhỏ nhuộm xanh gạo để bán cho khách hàng.

Qua kiểm tra giấy phép kinh doanh, gia đình ông Khón không đăng ký hành nghề xay xát, chế biến mà chỉ hành nghề kinh doanh nông sản. Bên cạnh đó, cơ sở đã tự ý xay xát và nhuộm gạo Séng Cù không đúng quy định để bán ra thị trường.

Ông Khón khai nhận, có khách hàng đến đặt cơ sở của ông chế biến 20kg gạo Séng Cù màu xanh nên ông đã đi mua lá dứa về để chế biến, bán cho khách hàng. Chưa kịp trộn và đóng túi thì bị lực lượng chức năng phát hiện, xử lý.

Đội Quản lý thị trường số 1 đã lập biên bản vi phạm hành chính đối với ông Khón, đồng thời ra quyết định phạt 7,5 triệu đồng do vi phạm quy định về đăng ký kinh doanh.

Hương Mi