Nhắc đến Hà Giang thì ngoài cánh đồng hoa tam giác mạch đẹp mê hồn thì còn  có một  món đặc sản mà bất kỳ du khách nào khi đến đây cũng muốn thưởng thức. Đó là món cháo ấu tẩu. Củ ấu tẩu là rễ củ của cây ô đầu, thường mọc hoang ở các vùng núi cao biên giới phía Bắc Việt Nam. Lượng độc của củ ấu tẩu có thể làm cho con người tê cứng chân tay, tắc nghẽn mạch máu, đông máu dẫn đến tử vong.  Tuy nhiên, đây cũng là một vị thuốc quý đứng thứ tư trong tứ đại danh dược "sâm, nhung, quế, phụ". 

Bát cháo ấu tẩu ban đầu chỉ được biết đến như món cháo giải cảm của đồng bào dân tộc Mông. Sau này, người dân Hà Giang thêm một số gia vị, phụ gia khác, nấu thành món cháo "đặc sản" của xứ sở mờ sương, ăn ngon miệng lạ lùng. Bí quyết biến ấu tẩu – loại củ  độc dược trở thành thuốc quý nằm ở cách chế biến ... Đó là trước khi nấu, củ ấu tẩu phải được ngâm trong nước vo gạo để khử độc. Thời gian ngâm phải từ 12 đến 15 tiếng. Nếu có thể hãy thay nước vo gạo 2-3 lần trong quá trình ngâm.

Củ ấu tẩu được loại bỏ độc dược thông qua nước vo gạo ngâm qua đêm

Sau khi ngâm qua đêm, những củ ấu tẩu được đem tán nhỏ trước khi đưa vào hầm . Chọn gạo tẻ, nếp cái trồng trên nương của đồng bào dân tộc, chân giò của lợn cắp nách…Thời gian hầm càng lâu càng ngấu thì độc tố càng được phân hủy triệt để. Bởi vậy, người Đồng Văn hầm ấu tẩu khoảng 6-7 tiếng bằng bếp củi hoặc than chứ không dùng nồi áp suất. Ấu tẩu  ninh nhừ sẽ được nấu cùng gạo và chân giò…Cháo ấu tẩu có thể ăn kèm cùng thịt băm, các loại rau thơm, tiêu, hay măng chua.

Cháo ấu tẩu tốt cho sức khỏe

Cháo nấu xong mang sắc nâu đậm, nhìn giống bát cháo lòng của người miền xuôi, vị bùi, béo và thơm đặc biệt. Vì là vị thuốc nên đặc trưng của cháo ấu tẩu là vị đắng như tam thất. Tuy nhiên cái đắng hòa cùng miếng ấu tẩu bùi, dẻo, quyện với cái ngọt của nước xương ninh và thơm ngậy của trứng đọng lại thành hương thơm, vị ngọt ngào trong cổ, tạo cảm giác lạ miệng và hấp dẫn. 

Theo y học dân tộc, ấu tẩu có tác dụng trợ dương bổ hoả, trừ phong hàn, táo thấp, chữa phong tê, chân tay nhức mỏi. Đặc biệt nó tạo giấc ngủ ngon…có lẽ vì thế mà cháo ấu tẩu thường được bán vào ban đêm.

Quỳnh Chi