'Ma trận' thực phẩm handmade tràn lan những ngày cận Tết: Kiếm soát thế nào?

Những ngày cận Tết Nguyên đán là thời điểm thị trường thực phẩm hoạt động nhộn nhịp, đặc biệt là các loại thực phẩm tự chế biến, hay còn được biết đến với cái tên handmade. Tất cả những món ăn từ bánh chưng, giò chả, xúc xích cho đến bỏng ngô, nước uống... đều được bán dưới hình thức handmade và xuất hiện rất nhiều tại các khu chợ dân sinh, cửa hàng tạp hoá, thậm chí là hàng rong, cửa hàng online... Điều đáng lưu tâm là những sản phẩm này thường không được kiểm tra chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ, thường được mua bán bằng niềm tin của người tiêu dùng.

Thống kê của Bộ Y tế cho thấy, mỗi năm Việt Nam có khoảng 150.000 ca mới mắc và trên 75.000 trường hợp tử vong do ung thư, trong đó có nguyên nhân từ việc sử dụng thực phẩm “bẩn”, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Hệ lụy, hàng chục ngàn tỷ đồng phải chi trả cho việc khám, điều trị, xét nghiệm, chữa bệnh do thực phẩm “bẩn” gây ra. Không chỉ thế, thực phẩm “bẩn” còn là tác nhân giảm sức lao động, ảnh hưởng đến giống nòi của dân tộc Việt trong tương lai.

Số liệu thống kê từ Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) cho thấy, tại một số địa phương nhiều loại thức ăn không đảm bảo yêu cầu vệ sinh. 67% thịt quay có dùng phẩm màu độc và ô nhiễm vi sinh vật; 36% xúc xích, lạp xườn, jambon bị nhiễm vi khuẩn; 88% nem chạo, nem chua, giò chả phát hiện có coliform; 59% các loại ô mai có dùng phẩm màu độc và đường hóa học ngoài danh mục cho phép.

Theo bác sĩ Trần Văn Ký, phụ trách chuyên môn khu vực phía nam Hội Khoa học kỹ thuật an toàn thực phẩm VN, mọi thứ đều có mặt trái của nó, người tiêu dùng cần cảnh giác với thực phẩm “3 không”: không nhãn mác, không nguồn gốc, không ngày sản xuất. Ông nói: “Nguyên liệu rau củ quả, bột, đường là nguyên liệu trong danh mục cho phép, nhưng cách làm kiểu “a ma tơ” thì khó bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm”.

Bác sĩ Trần Văn Ký khuyến cáo, thực phẩm rẻ thường có nhiều hóa chất, nguyên liệu kém chất lượng, chất phụ gia, mùi vị để tạo nên sản phẩm bắt mắt, bắt vị người tiêu dùng. Đã là hàng không rõ nguồn gốc thì rất khó kiểm soát do tự bán đâu đó trên mạng, trong nhà... không đăng ký kinh doanh nên quản lý thị trường đôi khi khó nắm được nên cũng không ai quản được vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm.

Để tăng cường công tác quản lý thực phẩm dịp Tết, ngày 8/12/2020, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 238/KH-UBND về bảo đảm an toàn thực phẩm phục vụ Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Tân Sửu và lễ hội Xuân 2021. Trong đó, từ ngày 15/12/2020 đến 25/3/2021, các đoàn thanh tra, kiểm tra của thành phố và các quận, huyện, thị xã sẽ tập trung kiểm tra các cơ sở thực phẩm, dịch vụ ăn uống... để ngăn chặn từ gốc thực phẩm "bẩn".

Phó Cục trưởng Cục Quản lý thị trường Hà Nội Trần Việt Hùng cho biết, trước, trong và sau Tết Nguyên đán Tân Sửu 2021, Cục sẽ phối hợp với các địa phương và lực lượng chức năng tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường, xử lý vi phạm trong hoạt động thương mại. Công tác kiểm tra, kiểm soát tập trung vào việc sản xuất, buôn bán hàng hóa không bảo đảm chất lượng, vi phạm an toàn thực phẩm và gian lận thương mại; các mặt hàng thiết yếu, có nhu cầu tiêu dùng lớn trong dịp Tết ở các chợ, cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm...

Trên thực tế, việc quản lý các cơ sở kinh doanh, chế biên thực phẩm đang khá lỏng lẻo, nhiều mặt hàng được gắn mác handmade bán tràn lan mà không có sự kiểm soát hoặc kiểm tra chất lượng nguồn gốc. Điều này có một phần do thói quen của người tiêu dùng, mua đồ handmade từ người quen nên tin tưởng, không quan tâm đến nguồn gốc và thương hiệu, nhưng cũng không nên nhầm lẫn với những thực phẩm tự chế biến không rõ chất lượng, không đủ tiêu chuẩn, chưa đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

Có một thực trạng đáng buồn là nhiều người sản xuất thực phẩm tự chế biến tự tin rằng món ăn mình sản xuất chất lượng vì sử dụng nguyên liệu rau củ quả, bột, đường sạch. Thế nhưng họ lại sử dụng phẩm màu, hương liệu nhân tạo không rõ nguồn gốc để giúp món ăn được đẹp và tươi như mong muốn. Điều này khiến thực phẩm những tưởng sạch lại trở nên "bẩn".

Minh Anh