TP Phan Thiết (Bình Thuận) là địa điểm du lịch quen thuộc với du khách trong và ngoài nước. Ngoài tắm biển, tham quan danh lam thắng cảnh thì Làng Chài Xưa là một trong những địa điểm để du khách khám phá, tìm hiểu cuộc sống của người dân quanh năm bên sóng nước.

Nơi lưu giữ nét văn hóa

Bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa (Phú Hài, TP Phan Thiết) được biết đến là nơi đang lưu giữ những tinh hoa về làng nghề nước mắm có từ hơn 300 năm trước. Bên trong bảo tàng chứa đựng không chỉ hiện vật mà còn là con người, trí tuệ, sự gìn giữ, nét đặc trưng riêng chẳng nơi nào có.

Bảo tàng nước mắm là hạng mục nằm trong dự án Làng Chài Xưa do ông Trần Ngọc Dũng triển khai từ năm 2017. Đây là bảo tàng đầu tiên của Việt Nam về nghề nước mắm được xây dựng và đưa vào hoạt động nhằm phục vụ khách tham quan, nhà nghiên cứu.

Đại diện Bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa cho biết nơi đây được xây dựng nhằm tái hiện toàn bộ nguồn gốc của nghề nước mắm truyền thống Phan Thiết. Bên cạnh đó, ý tưởng xây dựng bảo tàng nhằm đưa văn hóa bản địa thành sản phẩm du lịch để quảng bá, thu hút du khách trong và ngoài nước biết đến nghề làm nước mắm Phan Thiết.

Bảo tàng được thiết kế theo phong cách đương đại, dạng phim trường để du khách khi đến tham quan có thể tương tác, nhập vai. Đặc biệt, bên trong bảo tàng sử dụng nghệ thuật trình diễn ánh sáng. Dưới hàng trăm đèn pha tiêu điểm có góc chiếu hẹp, rộng và công suất lớn nhỏ khác nhau, những hiện vật cổ hiện ra lung linh, mờ ảo trên nền không gian tối, đem lại cái nhìn mãn nhãn.

Trên tổng diện tích 1.600m2, 14 không gian mang từng chủ đề riêng, tái hiện sống động về làng chài Phan Thiết xưa từ thời Chăm Pa, triều Nguyễn đến thời Pháp thuộc và những thập niên 40 – 60 của thế kỷ trước. Đây là điều bất ngờ vì khách tham quan không biết mình sẽ lạc vào không gian như thế nào.

“Bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa chính là nơi lưu giữ các bằng chứng chứng minh rằng Phan Thiết là một trong những cái nôi của nước mắm Việt Nam”, đại diện bảo tàng cho biết.

Tại bảo tàng, một đoạn phim ngắn giới thiệu tổng quan về những giai đoạn đầy thăng trầm nhưng cũng rất tự hào đã tạo nên làng nghề nước mắm. Sau đó, du khách được nghe về lịch sử 300 năm của nước mắm Phan Thiết nói riêng và của cả Việt Nam nói chung qua những di vật lịch sử trong không gian Chăm Pa xưa, như bức tượng Kut - một biểu tượng thiêng liêng mang tính tập tục được lấy về từ đền thờ tại thế kỷ 15, hay nơi trưng bày những đồ vật đựng nước mắm đủ kích cỡ khác nhau và tìm hiểu bí quyết tạo nên hương vị đặc trưng của nước mắm Phan Thiết. Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ bản gốc của 2 tấm sắc phong mà vua triều Nguyễn ban cho làng biển Bình Thuận vô cùng quý giá và có ý nghĩa to lớn đối với người dân thời bấy giờ.

“Tận mắt chứng kiến, tôi mới thấy được sự đầu tư hoành tráng của bảo tàng từ không gian đến phong cách thiết kế đưa người xem đi từ câu chuyện này đến câu chuyện khác. Qua đó, tôi biết được nhiều câu chuyện về cách làm nước mắm và cách nhận biết đâu là nước mắm ngon”, chị Thu Dung (khách du lịch) chia sẻ.

Điều thú vị đối với du khách khi đến đây tham quan không chỉ được ngắm nhìn các di vật mà còn được hóa thân thành ngư dân, đóng vai diêm dân trên những cánh đồng muối, thăm phố cổ Phan Thiết 300 năm, ghé nhà hàm hộ (đại gia nước mắm) xưa, khám phá quy trình làm nước mắm. Ngoài ra, du khách còn được học cách cẩn nước mắm, cách xác định nước mắm ngon của người xưa dựa vào màu, mùi, vị dưới ánh sáng.

Nơi đây không chỉ lưu giữ, bảo tồn hương vị của nước mắm truyền thống mà dần trở thành địa điểm du lịch thu hút du khách tham quan, đồng thời góp phần quảng bá văn hóa truyền thống 300 năm làm nước mắm của Việt Nam.

Độc đáo nước mắm tĩn

Mỗi du khách đến đây đều được nếm thử nước mắm tĩn, loại nước mắm đặc biệt kế thừa công thức bí truyền hơn 300 năm của Làng Chài Xưa, từ công thức của ông tổ nghề Trần Gia Hòa – người được vua nhà Nguyễn ban cho tước quan bát phẩm vì có công khai sinh ra ngành nước mắm.

Nước mắm tĩn là loại nước mắm nguyên chất, được rút trực tiếp từ thùng gỗ ủ chượp chín chậm với cá cơm than to béo, tươi rói và muối tinh khiết. Được ủ chượp tự nhiên trong 12 tháng, để cho ra những giọt nước mắm đặc sánh, thơm ngon với hậu vị béo ngọt vô cùng tuyệt hảo, nguyên chất không sử dụng chất bảo quản hay phụ gia.

Sau khi ủ chượp trong thùng gỗ, kéo rút trực tiếp, nước mắm cốt đầu tiên được chiết vào trong tĩn làm bằng đất nung có tráng men nhằm giữ đúng hương vị nước mắm nguyên chất.

“Nước mắm khi đựng trong tĩn, không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, được lên men lần thứ hai nên giữ hương vị đậm đà, quyện sánh. Nước mắm ngon là loại có màu nâu cánh gián, khi nếm sẽ có vị ngọt hậu tự nhiên và lan tỏa khắp vòm họng”, anh Duy - hướng dẫn viên - chia sẻ.

Anh Duy còn cho biết tên gọi nước mắm tĩn bắt nguồn từ việc ông tổ nghề Trần Gia Hòa đưa mắm vào tĩn gốm, dán nhãn vuông, chở bằng ghe bầu bán khắp nơi, từ lục tỉnh Nam Kỳ đến miền Trung, miền Bắc.

Cách đưa nước mắm vào tĩn gốm cho thấy sự tinh tế không chỉ ở quy trình thực hiện mà còn thể hiện ở từng chi tiết nhỏ trong cách bảo quản, tạo nên một sự hoàn hảo và vô cùng tỉ mỉ để cho ra hương vị đậm đà, đặc trưng mà không một nơi nào có được.

Nước mắm tĩn mang hương vị được tạo nên từ những thế hệ đi trước, giờ đây không đơn thuần là gia vị để ăn mà người dùng còn cảm nhận bằng vị giác, bằng sự hiểu biết, bằng cả sự trân trọng và tình cảm dành cho một loại sản phẩm độc đáo.

Diệu Nguyên