Và giữa thời đại số hóa, Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) ra đời không chỉ đơn thuần là một sự điều chỉnh pháp lý theo chu kỳ. Đó là bước chuyển mang tính bản lề, thể hiện tinh thần hội nhập, chủ động và quyết liệt của hệ thống lập pháp trong việc thích ứng với không gian truyền thông mới – nơi báo chí chính thống đang phải cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng không chịu trách nhiệm pháp lý.

100 năm trước, những nhà báo tiên phong dùng ngòi bút để bảo vệ lý tưởng, cùng đấu tranh cách mạng để giải phóng dân tộc. Ngày nay, nhà báo hiện diện trong không gian số, đối mặt với các nguy cơ bị bóp méo, xuyên tạc, tấn công cá nhân chỉ bằng một cú click chuột. Khi báo chí đã thay đổi cách tồn tại, thì pháp luật cũng cần thay đổi cách bảo vệ.

Dự thảo Luật Báo chí lần này – với nhiều điểm mới đáng chú ý – đang mở ra một cơ hội hiếm có để khẳng định vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ sự thật, bảo vệ người làm báo, và định hình một môi trường truyền thông công bằng, hiện đại. Và có lẽ, chính thời điểm kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam là lúc thích hợp nhất để chúng ta đặt ra câu hỏi: báo chí Việt Nam cần một đạo luật như thế nào cho thế kỷ tiếp theo?

Một bước ngoặt trong tư duy lập pháp: pháp luật bước vào không gian số

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đang mở ra một bước ngoặt đáng kể trong tư duy lập pháp. Đây là tín hiệu cho thấy tinh thần hội nhập, sự chủ động và dũng cảm của nhà làm luật Việt Nam trong việc thích ứng với thời đại công nghệ số.

Trong dòng chảy cải cách đó, những góp ý được đưa ra không nhằm phủ định nỗ lực của cơ quan soạn thảo, mà ngược lại – để tiếp sức cho tinh thần cải cách được đi đến cùng, toàn diện và sâu sắc hơn.

Từ trải nghiệm nhiều năm đồng hành pháp lý với các cơ quan báo chí, tôi từng chứng kiến không ít trường hợp nhà báo bị tổn thương không phải vì sai phạm nội dung, mà vì nội dung bị bóp méo có chủ đích trên mạng xã hội. Một tiêu đề bị giật lại, một câu nói bị cắt khỏi ngữ cảnh, một fanpage mạo danh cơ quan báo chí – tất cả đều có thể khiến nỗ lực tác nghiệp nghiêm túc trở nên sai lệch chỉ sau vài giờ.

Từ “sửa cho đủ” đến “sửa cho đúng”

Việc sửa đổi Luật Báo chí – sau hơn một thập kỷ thi hành – là cần thiết. Điều đáng ghi nhận là Dự thảo lần này không dừng lại ở việc “sửa cho đủ”, mà đã thể hiện tư duy “sửa cho đúng”, cập nhật thực tiễn số hóa đang định hình lại toàn bộ đời sống truyền thông hiện đại.

Một điểm tiến bộ quan trọng là lần đầu tiên, “kênh nội dung số của cơ quan báo chí” được đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật. Đây không chỉ là động tác kỹ thuật, càng không phải là sự chạy theo xu hướng bề nổi. Đó là sự ghi nhận nghiêm túc rằng báo chí hiện nay tồn tại mạnh mẽ – thậm chí chủ yếu – trên các nền tảng số như fanpage, YouTube, podcast hay các ứng dụng đa phương tiện.

Từ trước đến nay, khái niệm “chuyển đổi số báo chí” mới chỉ là khẩu hiệu. Phải đến lần sửa đổi này, chuyển đổi ấy mới thực sự có hành lang pháp lý đi kèm. Đưa các kênh số vào vùng bảo hộ của pháp luật là bước đi cần thiết để báo chí chính thống có thể tồn tại, cạnh tranh và phát triển bền vững trong môi trường mà tin giả, tin sai và tin cắt ghép đang lấn át sự thật.

Ràng buộc trách nhiệm với nền tảng trung gian

Không dừng lại ở việc gọi tên, Dự thảo đã tiến thêm một bước dài khi quy định trách nhiệm pháp lý đối với các nền tảng trung gian – điều mà nhiều quốc gia phát triển đã thực hiện từ lâu.

Tại Điều 30 và 31, lần đầu tiên, các nền tảng chia sẻ nội dung phải đối mặt với nghĩa vụ cụ thể nếu sử dụng lại nội dung báo chí mà không thỏa thuận hoặc làm sai lệch nội dung gốc. Đây là một bước đi thể hiện rõ tư thế lập pháp hội nhập, đồng thời cho thấy Nhà nước đang đứng về phía những người làm nghề chân chính và có trách nhiệm.

Ba kiến nghị hoàn thiện Dự thảo

Tuy nhiên, cũng chính vì Dự thảo đã mở ra kỳ vọng cao nên những góp ý dưới đây được nêu ra không phải để phản biện, mà để tiếp tục hoàn thiện tinh thần cải cách đó một cách toàn diện và hiệu quả hơn:

Làm rõ khái niệm “kênh nội dung số”

Việc công nhận kênh nội dung số như một phần hợp pháp của cơ quan báo chí nên đi kèm với định nghĩa rõ ràng trong phần giải thích từ ngữ. Bởi hiện nay, ranh giới giữa kênh số của cơ quan báo chí và các kênh cá nhân, truyền thông độc lập là rất mong manh. Nếu không xác định rõ, rất khó để bảo vệ quyền hoặc xử lý vi phạm khi phát sinh.

Cần một cơ chế phản ứng nhanh

Luật cần thiết lập cơ chế phản hồi – xử lý thông tin sai lệch trong một khung thời gian cụ thể (ví dụ: 48 giờ), kể từ khi nhận được yêu cầu chính danh từ cơ quan báo chí hoặc nhà báo bị ảnh hưởng. Một bài báo bị xuyên tạc, cắt ghép tiêu đề và phát tán trên mạng xã hội có thể gây thiệt hại lớn chỉ trong vài giờ – trong khi cơ chế xử lý hiện tại còn chậm và thiếu hiệu lực.

Bảo vệ nhà báo trên không gian mạng

Tôi cho rằng cần bổ sung một điều khoản riêng về bảo vệ nhà báo trong môi trường số. Hiện nay, nhà báo không chỉ hiện diện ngoài thực địa, mà còn hoạt động mạnh mẽ trên mạng xã hội. Họ dễ bị tấn công cá nhân, mạo danh, bóp méo phát ngôn mà chưa có công cụ pháp lý hữu hiệu để tự bảo vệ. Bảo vệ nhà báo không phải là đặc quyền, mà là điều kiện để gìn giữ một nền báo chí có trách nhiệm và chính danh.

Thí điểm sáng tạo có kiểm soát – Vì một nền báo chí không tụt hậu

Tôi hoàn toàn ủng hộ tinh thần mở ra “sandbox” – không gian thí điểm sáng tạo cho báo chí trong Dự thảo. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng nội dung không chịu trách nhiệm pháp lý, nếu báo chí không được khuyến khích đổi mới một cách có kiểm soát, rất dễ bị tụt hậu trong vai trò dẫn dắt thông tin.

Tất nhiên, thách thức trong quá trình thực thi là không nhỏ: từ phối hợp liên ngành, xác định trách nhiệm của các chủ thể mới cho tới xử lý tranh chấp nhanh trong môi trường số. Nhưng mọi cải cách đều bắt đầu bằng việc “gọi đúng tên, xác lập đúng quyền và gắn đúng trách nhiệm”.

Một đạo luật dũng cảm đứng về phía sự thật

Một đạo luật không cần phải hoàn hảo ngay từ đầu, nhưng nhất định phải xuất phát từ việc hiểu đúng thực tiễn và quyết tâm làm cho đúng. Tôi tin rằng, với tinh thần tiến bộ đã thể hiện, Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) lần này có thể trở thành dấu mốc đáng nhớ trong hành trình lập pháp báo chí Việt Nam – không chỉ vì nó cập nhật công nghệ, mà bởi vì nó dũng cảm đứng về phía sự thật, và đứng về phía những người đang gìn giữ sự thật mỗi ngày.

Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm