Từng đạt danh hiệu quốc gia Việt Nam “Cham Culinary Culture Artist”, ở tuổi 40, nghệ nhân Kiều Maily gây dựng không gian ẩm thực Chăm duy nhất tại Việt Nam thành một địa chỉ “gây thương nhớ” khi về phố cổ.  

Không gian của ký ức và sáng tạo

Lời giới thiệu của nhà thơ, nghệ sĩ độc lập Quỳnh Iris Nguyễn – De Prelle, Top 100 Gương mặt đổi mới sáng tạo toàn cầu, dẫn chúng tôi đến KariChampa tại số 1/10c Nguyễn Thị Minh Khai, một trong những con đường kiệt đẹp nhất phố cổ nằm ngay sau Chùa Cầu Hội An.

Chị Kiều Maily chia sẻ: “Tôi cảm thấy đến Hội An lập nghiệp chính là được trở về cội nguồn”. Câu nói được chị Maily chia sẻ khi đang cẩn thận chuẩn bị món canh rau phong vị Chăm, với những nguyên liệu dân dã như bí đỏ, đậu bắp, rau dền, mướp, và bắp nếp non giã tạo độ sánh ngọt tự nhiên. Khi hương vị dậy lên trong gian bếp cũng là lúc câu chuyện ký ức quê hương sâu thẳm trong chị ùa về.

“Nơi nào cũng là sống nhưng được sống đúng tinh thần của mình thì sẽ là cuộc sống rất đẹp nhất. Hồi nhỏ những món ăn thể hiện trong sinh hoạt thường ngày, giờ đây các món vốn bình thường dân dã gắn với ký ức của đồng bào Chăm như mắm nêm, mắm cái trở thành món quý, món lạ.

Sinh ra tại Phan Rang, Ninh Thuận, nơi những ngọn tháp Chàm cổ kính, Kiều Maily lớn lên trong gia đình có cha mẹ làm nghề bán thuốc nam dạo – một nghề truyền thống của người Chăm. Từ nhỏ, chị đã tò mò quan sát “thế giới bếp núc” của bà nội, bà ngoại, say mê những kho mắm đậm đà và những món ăn giản dị nhưng mang nặng hồn Chăm. Văn hóa gia đình, tình yêu dành cho xứ sở quê hương nơi được xem là trung tâm của nền văn hóa Chăm đã cho Kiều Maily sớm nhận ra vẻ đẹp đến từ bản sắc văn hóa khác biệt từ trong chính tâm hồn mình.

“Từ việc tò mò xem rồi bắt chước, tôi đã ấn tượng bởi kho mắm của bà,” chị trải lòng. KariChampa là một không gian nhỏ nhắn yên tĩnh và ấm cúng, với bảng hiệu chữ Chăm cổ trắng trên nền gỗ mộc mạc, sang trọng. Những bình gốm Bàu Trúc khắc hình nữ thần Shiva, trang phục Chăm tinh xảo và từng góc bàn ăn được chị Maily chăm chút tỉ mỉ, tạo nên sức hút lạ mắt và quyến rũ.

Đây không chỉ là nhà hàng mà còn là “bảo tàng sống” của văn hóa ẩm thực Chăm khi có người chủ thực sự am hiểu về những câu chuyện trong mỗi món ăn mang phong vị truyền thống Chăm. Nơi đây, Kiều Maily khơi gợi tiềm thức văn hóa vốn  tồn tại một cách sâu thẳm, ẩn giấu nhưng chi phối sâu sắc tính cách, di sản tinh thần cao quý dân tộc chăm”.

Nghệ nhân Kiều Maily vừa là đầu bếp vừa là người kể chuyện. Mỗi món ăn được chế biến từ nguồn nguyên liệu sạch như gạo, mắm, rau, quả được gia đình chị gửi từ Phan Rang. Chị lấy món ăn làm cớ để giới thiệu cho du khách biết đến văn hóa Chăm không phải chỉ có trong ký ức với bóng tháp cổ hàng ngàn năm tuổi mà sống động và tinh tế được cụ thể hóa để cảm nhận bằng mỗi món ăn.

Chị Maily nhấn mạnh: “Tôi muốn thực hiện nhiều điều để, chia sẻ những nét đẹp của văn hóa Chăm mà tôi cảm nhận được, để thế giới biết văn hóa Việt Nam rất phong phú bởi có nhiều dân tộc  mang nhiều nét đẹp khác nhau làm giàu cho văn hóa truyền thống của Việt Nam.” Tình yêu văn hóa ấy khiến người ta nhớ đến câu nói của Mahatma Gandhi: “Nền văn hóa của một quốc gia nằm trong trái tim và tâm hồn nhân dân.” Ở Kiều Maily, ta thấy trái tim ấy đang đập mạnh mẽ, không ngừng nâng niu những vẻ đẹp còn lưu lại của văn hóa Chăm.

Bên cạnh KariChampa, tại Cẩm Thanh chị Kiều Maily còn tạo ra Nhà Chăm Champa Amaravati House Hội An, một không gian văn hóa để du khách trải nghiệm cách chị múa hát, tổ chức các chương trình talk show giới thiệu văn hóa Chăm. Không chỉ trưng bày nhiều dụng cụ đời sống hàng ngày của người Chăm, du khách đến đó còn được trải nghiệm gói bánh, đội bình gốm trên đầu, xem biểu diễn múa hát và lắng nghe những câu chuyện về nét đẹp văn hóa Chăm.

“Làm giàu” thêm cho văn hóa ẩm thực phố cổ Hội An

KariChampa nổi bật với ba món chính: Cà ri Champa, Mỳ Hội An, và Salad khoai lang. Mỗi món ăn là một câu chuyện, một sự sáng tạo dựa trên nền tảng truyền thống. Cà ri Champa, món ăn độc đáo được chị phát hiện khi nghiên cứu cộng đồng Chăm sống tại Châu Đốc, An Giang. Chị đã nâng cấp qua kỹ thuật xử l‎ý hiện đại và nguyên liệu truyền thống phát tiết tối đa tiềm năng, gây ấn tượng với hương vị đậm đà, phảng phất “âm hưởng” nước Ấn xa xôi. “Đây là món cà ri chỉ có tại KariChampa,” chị tự hào giới thiệu.

Mỳ Hội An, khởi đi từ sợi cao lầu, đúng là một sáng tạo, tiếp nối truyền thống giao thoa tiếp biến văn hóa thế giới của Hội An thành phố Di sản. Nếu Mỳ Quảng phóng túng bao nhiêu thì cao lầu lại khắt khe bấy nhiêu. Thế nhưng, chị Maily đã phá cách với cao lầu có sự thay thế nguyên liệu chính và gọi đó là Mỳ Hội An.

Vì khởi đầu từ sợi cao lầu là sợi mỳ Hội An và để gợi đến sự mới mẻ so với cao lầu truyền thống, món nhớ của người Hội an. Nguyên liệu được thay thế khó xử lý qua bàn tay của Kiều Maily‎ trở thành mềm mọng, nước sốt nước sốt với công thức riêng và sợi mỳ gạo ủ tro mềm mại xốp hòa quyện, tạo nên một “hợp ca” hương vị khiến thực khách phương Tây lẫn người Việt khó quên như những dòng bình luận đẫm tình mà họ trân trọng để lại trên Google Maps.

Nhà báo Hồ Trung Tú, từng khẳng định là cao lầu đã từng không chịu bất kỳ sự biến tấu nào, đã thử và cũng phải công nhận sự hợp lý hợp khẩu vị trong biến tấu đặc sắc này. Ai biết ngày mai không chừng tô Mỳ Hội An này sẽ là một phương tiện để sợi cao lầu Hội An yêu mến có thêm một cuộc đời mới, sánh vai ngang ngửa với anh em mỳ trên bốn phương trời?.

Cuốn sách Độc đáo ẩm thực Chăm (NXB Văn hóa Văn nghệ TP.HCM, 2014) do chị viết đã được nhà nghiên cứu William B. Noseworthy (ĐH UW – Madison, Mỹ) đánh giá là quyển sách đầu tiên nghiên cứu bao quát về ẩm thực Chăm. Cuốn sách này là động lực để chị mạnh dạn hơn trên con đường theo đuổi đam mê. Đến nay, Kiều Maily đã từng mang ẩm thực Chăm đến trình diễn tại các nước Nhật Bản, Ý, Đức. Những nơi chị đi qua, buổi đầu bước ra thế giới khệ nệ mang theo lá me, trái me, gạo rang, thân chuối và cả áo dài Chăm để giới thiệu văn hóa bản địa với một niềm tin nội tâm về chính bản sắc riêng có mình được xứ sở quê hương cho chính là một quà tặng vô giá.

Từ ký ức, bảo tồn đến sứ mệnh cải tiến, nâng tầm

Hành trình của Kiều Maily không chỉ là câu chuyện khởi nghiệp mà còn là hành trình bảo tồn văn hóa. Chị từng ước mơ và đã thỏa nguyện làm biên tập viên, nhà báo, cho dù cuộc sống đưa đẩy chị qua nhiều công việc, khởi đầu từ công nhân nhiều năm rồi mới trở thành sinh viên Cao đẳng Phát thanh Truyền hình.

Chị học hỏi không ngừng, nghiên cứu tài liệu để tiếp tục nâng tầm ẩm thực Chăm. “Học hỏi là công việc hàng ngày của một người nghệ sĩ trong bếp núc,” chị cười nói. Tinh thần kiên trì ấy giúp chị biến những món ăn dân dã như mắm nêm, mắm cái – từng là “tinh túy bình thường” của người Chăm – trở thành những món quý, món lạ, đánh thức ký ức và lan tỏa văn hóa.

Nhà văn Fujiwara Masahiko từng viết: “Hoa tulip tuy đẹp nhưng không nên biến tất cả hoa trên thế giới đều chỉ có hoa tulip.” Kiều Maily, như một bông hoa nở trên cát Phan Rang, đang góp phần gìn giữ chất riêng để tạo ra sự đa dạng văn hóa Việt Nam. Với chị ẩm thực Chăm không chỉ là ký ức, bảo tồn mà còn là hơi thở sống động, hòa nhập vào thế giới hiện đại.

Từ những con đường nhỏ ở Hội An, qua những món ăn, câu chuyện, và tình yêu văn hóa, Kiều Maily đã biến KariChampa thành cầu nối, nơi kể những câu chuyện văn hóa để thế giới biết đến những vẻ đẹp Chăm. Một câu nói khuyết danh từng viết: “Văn hóa không phải là cái mà chúng ta đã học được, ấy là cái gì còn lại sau khi đã quên” Ở Kiều Maily, văn hóa Chăm không chỉ còn lại mà đang nở rộ, như tình yêu chị dành cho nó – luôn đáng để yêu như ngày đầu.

 Bảo Hòa