Hội thảo “Giải pháp tổ chức và hoạt động của trung tâm công nghiệp văn hóa, khu phát triển thương mại và văn hóa” vừa diễn ra, thu hút sự tham gia của đông đảo các chuyên gia, nhà quản lý, nhà nghiên cứu và đại diện doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa, kinh tế và quy hoạch đô thị. Sự kiện này cho thấy sự quan tâm sâu sắc của các cấp, các ngành đối với việc kiến tạo những không gian văn hóa mới, không chỉ bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế - xã hội.

Tại Hội thảo, tham luận của bà Hà Thị Vinh đã thu hút sự chú ý đặc biệt khi giới thiệu mô hình “Khu Phát triển Thương mại và Văn hóa Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng” đầy tiềm năng.

Bài tham luận đã khắc họa một bức tranh toàn diện về giá trị lịch sử, văn hóa sâu sắc của làng Bát Tràng. Từ bề dày truyền thống với 23 dòng họ, những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể quý giá (như Đình Bát Tràng, nghề gốm, lễ hội truyền thống...), đến truyền thống hiếu học và những danh nhân khoa bảng, Bát Tràng xứng đáng là một "làng nghề, làng văn" độc đáo, một điểm đến hấp dẫn du khách.

Cụ thể, Bát Tràng là một làng cổ bên tả ngạn sông Hồng, có quá trình gắn bó lâu dài với Thăng Long - Hà Nội. Trải qua thời gian, cộng đồng và nhân dân làng Bát Tràng với 23 dòng họ qua bao đời đã hình thành, bồi đắp nên bề dày truyền thống văn hóa, lịch sử và di sản văn hóa quý báu. Đến nay làng gốm Bát Tràng đã trở thành biểu tượng văn hóa nghề truyền thống của Hà Nội và là niềm tự hào của người dân Hà thành. Gốm Bát Tràng đã trở thành thương hiệu, là địa chỉ hàng hóa đã được khẳng định chất lượng trên thị trường trong nước và quốc tế. 

Bát Tràng cũng được biết đến là vùng địa linh, với hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể có giá trị, 04 di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc có giá trị như: Đình Bát Tràng, Đền Mẫu, Chùa Kim Trúc, Văn Chỉ Bát Tràng; có 01 di tích cách mạng kháng chiến, là nơi Nhạc sĩ Văn Cao in lần đầu tiên Bài hát “Tiến quân ca” - Quốc ca của Nước CHXHCN Việt Nam; Khu làng cổ rộng 5,2ha có hàng trăm năm tuổi với 23 nhà cổ, 16 nhà thờ họ được xây dựng bằng gạch Bát Tràng cổ.

 Bát Tràng - mảnh đất làng nghề còn nổi danh trong lịch sử là mảnh đất khoa bảng với truyền thống hiếu học, có nhiều người đỗ đạt cao: 11 vị đỗ đại khoa và tương đương gồm: Trạng nguyên Giáp Hải - một trong sáu vị trạng nguyên đất Thăng Long; 8 tiến sĩ, 02 vị đỗ khoa Hoành từ.  

Tình yêu với nghề và trọng con đường học vấn, Bát Tràng đã trở thành một “làng nghề, làng văn”. Đây thực sự là những điểm đến vô cùng hấp dẫn đối với du khách đến thăm Bát Tràng.

Trong những năm gần đây, được sự quan tâm của lãnh đạo và chính quyền các cấp, hoạt động bảo vệ, phát huy di sản văn hoá của Bát Tràng đã bước đầu khởi sắc. Năm 2019, Bát Tràng được công nhận Điểm du lịch của TP. Hà Nội. Năm 2022, Nghề truyền thống gốm làng Bát Tràng được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Năm 2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Lễ hội truyền thống Hội làng Bát Tràng là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia”; Bát Tràng là một trong 2 làng nghề đầu tiên của Việt Nam trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới.

Bài tham luận cũng đã đi sâu vào sự trăn trở của cộng đồng 19 dòng họ tại làng cổ Bát Tràng về việc làm thế nào để phát triển bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái - nhân văn, giữ gìn bản sắc văn hóa và tạo sinh kế cho người dân, đặc biệt là người lớn tuổi. Trong bối cảnh Nghị quyết 09 của Thành ủy Hà Nội mở ra cơ hội vàng cho các làng nghề, ý tưởng xây dựng “Bảo tàng sinh thái làng cổ Bát Tràng” đã ra đời, với nguyên tắc cốt lõi là người dân làm chủ, tự vận hành và hưởng lợi.

Bà Hà Thị Vinh đã trình bày chi tiết quá trình nghiên cứu, khảo sát và xây dựng Đề án Bảo tàng sinh thái, với sự tham gia của các chuyên gia hàng đầu và cộng đồng dân cư. Mô hình này không chỉ tập trung vào bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể (nhà cổ, di tích...) và phi vật thể (nghề gốm, ẩm thực, lễ hội...) mà còn hướng đến việc tạo ra một không gian sống động, nơi du khách có thể trải nghiệm thực tế đời sống văn hóa, quy trình sản xuất gốm, thưởng thức ẩm thực truyền thống và hòa mình vào không khí làng nghề.

Mô hình Khu Phát triển Thương mại và Văn hóa (PTTMVH) Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng

Điểm nổi bật trong tham luận là việc giới thiệu chi tiết về mô hình Khu Phát triển Thương mại và Văn hóa (PTTMVH) Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng. Mô hình này được xây dựng dựa trên Luật Thủ đô 2024 và các quy định pháp luật về bảo tồn di sản văn hóa, với 12 mục tiêu cụ thể, bao trùm các khía cạnh:

Bảo vệ di sản và cảnh quan: Thiết lập vùng bảo vệ di sản, giữ vững cảnh quan thiên nhiên.

Tôn tạo và phát huy không gian văn hóa: Tu bổ di tích, hình thành không gian văn hóa đặc thù.

Bảo tồn kiến trúc truyền thống: Đặc biệt là các nhà thờ dòng họ.

Duy trì và chuyển giao văn hóa: Lấy nghề gốm làm trọng tâm.

Tạo điều kiện cho chủ thể văn hóa: Nghệ nhân gốm, ẩm thực được thực hành và trình diễn.

Xây dựng chuỗi hoạt động tự quản: Làm gốm, nấu ăn, hướng dẫn du lịch.

Thúc đẩy du lịch bền vững và thương mại: Phát triển du lịch đường bộ và đường sông.

Hình thành Trung tâm Thiết kế Đổi mới Sáng tạo: Nghiên cứu và phát triển nghề gốm.

Ghi danh di sản phi vật thể: Phấn đấu đưa ẩm thực và các di sản khác vào danh mục quốc gia.

Hợp nhất pháp lý và hội nhập quốc tế: Trở thành Bảo tàng sinh thái đầu tiên của Việt Nam và thành viên mạng lưới quốc tế.

Để hiện thực hóa mô hình này, Đề án đã đề xuất nhiều hoạt động cụ thể tại vùng lõi (Làng cổ Bát Tràng) và vùng phụ cận, bao gồm:

Tại Làng cổ: Nghiên cứu, trưng bày, bảo vệ công trình kiến trúc; xây dựng tour du lịch trải nghiệm; chỉnh trang cảnh quan; xây dựng con đường gốm sứ.

Tại Vùng phụ cận: Phát triển tuyến du lịch ven sông với các điểm nhấn như cổng làng, công trình mỹ thuật "Con đường lửa", khu cảng sông; tổ chức triển lãm, giao lưu nghệ nhân; hình thành không gian công cộng, dịch vụ ẩm thực, lưu trú; xây dựng Trung tâm Thiết kế Đổi mới Sáng tạo; chỉnh trang Chợ Gốm.

Bà Hà Thị Vinh nhấn mạnh rằng, mô hình Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng không chỉ giải quyết những nhu cầu cấp thiết của người dân mà còn gia tăng giá trị di sản văn hóa, tạo sản phẩm du lịch đột phá, gắn kết bảo tồn với phát triển công nghiệp văn hóa, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa văn hóa, thiên nhiên và kinh tế - xã hội. Mục tiêu cuối cùng là làm cho bản sắc văn hóa Bát Tràng tiếp tục "sống" và lan tỏa, đồng thời tôn vinh hình ảnh Bát Tràng và Hà Nội trên bản đồ du lịch văn hóa.

Để mô hình sớm trở thành hiện thực, tham luận đã đưa ra nhiều kiến nghị và đề xuất cụ thể với HĐND và UBND Thành phố, tập trung vào các vấn đề:

Cơ chế chính sách: Cho phép khai thác không gian cảng sông du lịch; tạo điều kiện cho người dân xây dựng dịch vụ lưu trú; mở rộng mốc giới bờ sông; cho phép xây dựng công trình mỹ thuật công cộng; xây dựng cầu nối sang Kim Đức theo hình thức xã hội hóa; chủ động tổ chức lễ hội và sự kiện văn hóa.

Quy hoạch: Xây dựng bãi đỗ xe tại vùng phụ cận (kể cả trên đất rừng cây môi sinh); quy hoạch giao thông tĩnh.

Đầu tư: Nâng cấp hạ tầng kỹ thuật (nhà vệ sinh công cộng, thoát nước, điện...); nâng cấp tuyến đường nối cầu Chương Dương; phân luồng giao thông và tăng cường xe buýt kết nối.

Chính sách ưu đãi: Miễn giảm thuế cho các hoạt động đầu tư và kinh doanh trong khu PTTMVH.

Công tác chỉ đạo: Đề nghị lãnh đạo Thành phố có văn bản chỉ đạo cụ thể để mô hình sớm được triển khai.

Có thể thấy, mô hình “Khu Phát triển Thương mại và Văn hóa Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng” không chỉ là một giải pháp bảo tồn di sản văn hóa mà còn là một chiến lược phát triển kinh tế - xã hội bền vững, khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch văn hóa của Thủ đô. Với sự chung tay của cộng đồng, chính quyền và các nhà đầu tư, Bát Tràng hoàn toàn có thể trở thành một điểm đến du lịch độc đáo, một bảo tàng sinh thái sống động và là hình mẫu cho các làng nghề truyền thống khác trên cả nước. Tham luận của bà Hà Thị Vinh đã khơi dậy niềm tin và kỳ vọng vào một tương lai tươi sáng của Bát Tràng.

Hương Mi