Hầu hết, thế hệ trẻ không biết hoặc mơ hồ về cái hay, cái đẹp của ca Huế, chính nghệ sĩ phải quay trở về với âm nhạc cổ truyền nói chung, ca Huế nói riêng cẩn trọng trong giới thiệu các bài ca mới giữ gốc ca Huế không bị mất, từ đó bảo tồn và phát huy thương hiệu ca Huế tự hào quảng bá đến du khách bốn phương.

Du khách mong mỏi tìm hiểu nét đẹp đặc trưng văn hóa Huế

Chị Đỗ Thị Thuận, cùng đoàn 20 hiệu trưởng các trường mầm non, phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh từng có chuyến tham quan du lịch 3 ngày đêm tại Thừa Thiên Huế. Đoàn khách hồ hởi lên thuyền rồng thả hoa đăng, ngắm cầu Trường Tiền, cảm nhận sông Hương lộng gió về đêm.

Đoàn tham quan mua vé lên thuyền với giá 1.500.000 VNĐ gồm: đi thuyền rồng từ Bến Tòa Khâm lên cầu Dã Viên, nghe ca Huế.

“Đây là điểm đến đầu tiên của đoàn khi tới Huế. Chúng tôi muốn khám phá những nét đặc trưng nhất trong văn hóa vùng đất cố đô. Tuy tôi vẫn biết đây là nét đặc trưng như vậy nhưng nếu nói ca Huế đã hay chưa thì tôi cho là chưa hay”, cô giáo Đỗ Thị Thuận nói sau khi thưởng thức một buổi biểu diễn ca Huế trên sông Hương.

Không phải tự nhiên cô Thuận cùng nhiều du khách khác trong đoàn lại nhận xét về Chương trình ca Huế trên sông Hương kéo dài 45 phút là chưa đặc sắc. Hầu hết những bài ca của buổi biểu diễn đoàn du khách này xem đang bị lẫn tạp bởi các điệu lý Huế, chầu văn, bài hát tân thời Mưa trên phố Huế. Trong bài hò giã gạo, các diễn viên còn tạc lời thêm khiến ý nghĩa tinh tế, ý nhị của người Huế qua bài bản cũng không còn trọn vẹn.

Trong trang phục áo dài nền nã, đầu đội vành khăn duyên dáng, mang bảng tên… các nghệ sĩ biểu diễn xuất hiện rất đẹp về ngoại hình nhưng về chất lượng ca thì vẫn chưa được như kỳ vọng của du khách.

Theo nghệ sĩ Phạm Thủy Phương – Giám đốc Công ty TNHH MTV Tổ chức sự kiện ca Huế Thu Phương: Để một nhóm ca Huế bài bản sẽ gồm có 8 người gồm 5 ca sỹ và 3 nhạc công hoặc 4 ca sỹ và 4 nhạc công. Các ca khúc được trình diễn là Tổ khúc 10 thương, Lý Chiều Chiều, Lý Ngựa Ô, Vè, Hò Giã Gạo, Cổ Bản, Nam Bình, Tứ Đại…”.

Theo quy định, một tour ca Huế trên sông Hương phải từ 60 phút trở lên để đảm bảo tinh thần ca Huế thì thực tế vẫn có những tour rút ngắn thời gian thưởng thức để kịp chạy show hoặc vì phải lệ thuộc chủ thuyền.

Tình trạng nhóm ca không đủ nghệ sĩ, chất lượng và phong cách trình diễn lộn xộn đã được nói lâu nay. Nhiều nhà nghiên cứu từng lên tiếng cảnh báo về hiện tượng một số diễn viên, nhạc công ca Huế đẩy nhanh tốc độ làn điệu, bài bản để chạy show, qua loa, đối phó. Ca Huế bị lẫn với những loại hình nghệ thuật khác khiến những làn điệu cổ nguy cơ mai một, thất truyền còn du khách không được thưởng thức ca Huế nguyên bản.

Trở thành di sản văn hóa phi vật thể, được khai thác như một sản phẩm du lịch tiêu biểu của cố đô Huế thế nhưng phản ứng của du khách khi thưởng thức nghệ thuật ca Huế vẫn chưa thực sự khai thác được giá trị độc đáo, đặc sắc. Mặc dù so với thời gian trước, hiện nay về không gian diễn xướng, trang phục, phong cách biểu diễn mỗi nhóm ca mỗi kiểu đã được quản lý tốt hơn.

Hàng chục doanh nghiệp hoạt động tổ chức biểu diễn ca Huế với hơn 500 nhạc công, diễn viên. Du thuyền rồng và ca Huế trên sông Hương qua nhiều năm đưa vào hoạt động đã và đang trở thành “đặc sản” của du lịch cố đô về đêm. Khi đưa ca Huế xuống thuyền, neo vào dòng sông để làm “kế sinh nhai”, nhiều nghệ sĩ mải chạy show nên xem nhẹ không gian diễn xướng ca Huế vốn được cất lên trong những phòng khách sang trọng, là thú vui tao nhã dành cho người có tri âm, trí kỷ. Khiến đôi khi yếu tố nghe ca Huế chỉ còn là phụ.

Hiện Huế đang có 85 thuyền đăng ký kinh doanh hoạt động phục vụ biểu diễn ca Huế và du thuyền trên sông Hương tại bến Tòa Khâm (TP Huế).

Chấn chỉnh để giữ gìn bản sắc

Trên cơ sở Quyết định 61/UBND/2021 về Quản lý hoạt động vận tải khách Du lịch bằng đường thủy nội địa và Quyết định số 21/UBND về ban hành Quy chế quản lý và tổ chức hoạt động biểu diễn ca Huế ngày 13/5/2024, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế tiến hành kiểm tra một số nội dung như lắp đặt camera giám sát biểu diễn ca Huế tại các thuyền, hoạt động bán vé, đón và trả khách cùng các hệ thống bến bãi, công trình phụ trợ hiện đang xuống cấp.

Theo đó, chương trình biểu diễn Ca Huế phải được Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế thẩm định, chấp thuận tổ chức biểu diễn. Chương trình biểu diễn Ca Huế phải niêm yết tại các địa điểm bán vé kinh doanh dịch vụ tổ chức biểu diễn Ca Huế, trên thuyền Ca Huế và giới thiệu cho khách trong quá trình biểu diễn. Hoạt động biểu diễn Ca Huế trên địa bàn tỉnh từ 8 giờ đến 24 giờ. 

Địa điểm bán vé nghe Ca Huế bố trí tập trung tại Bến Toà Khâm, phải niêm yết giá vé đã đăng ký tại cơ quan thuế đối với chương trình biểu diễn và vé bán lẻ để du khách rõ và lựa chọn trong quá trình tham gia nghe Ca Huế.

Diễn viên, nhạc công, người điều hành chương trình trong quá trình tham gia biểu diễn Ca Huế phải mang bảng tên (được cấp theo chương trình biểu diễn), trang phục áo dài truyền thống, phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc và văn hóa Huế. 

Thuyền trưởng, thuyền viên, người phục vụ phải mặc đồng phục, đeo thẻ tên theo quy định tại Quyết định số 61/2021/QĐ-UBND ngày 04/10/2021 của Uỷ ban nhân dân tỉnh ban hành Quy định về quản lý hoạt động vận tải khách du lịch bằng đường thuỷ nội địa và phương tiện phục vụ vui chơi, giải trí dưới nước trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.

Về không gian phục vụ biểu diễn Ca Huế: Ca Huế thính phòng khai thác các không gian văn hoá, di sản và các thiết chế văn hoá khác phải đảm bảo tính trang trọng phù hợp với nội dung biểu diễn Ca Huế và mang đậm đặc trưng văn hoá Huế. 

Ca Huế trên sông Hương: Không gian biểu diễn Ca Huế trên thuyền thông thoáng, đảm bảo vệ sinh; các mặt hàng lưu niệm bày bán trên thuyền phải được bố trí khu vực riêng, không làm ảnh hưởng đến chương trình biểu diễn, các mặt hàng phải được niêm yết giá công khai; không trưng bày, đặt để các vật dụng sinh hoạt gia đình; chỉ trang trí các tranh ảnh phù hợp với không gian diễn xướng Ca Huế.

Điểm đón và trả khách nghe biểu diễn Ca Huế trên sông Hương tại Bến Toà Khâm và các bến được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp phép theo đúng quy định; phạm vi neo đậu thuyền khi biểu diễn Ca Huế trên sông Hương từ cầu Trường Tiền đến cầu Dã Viên; vị trí neo đậu khi biểu diễn đảm bảo khoảng cách tối thiểu giữa các thuyền là 50m (năm mươi mét).

Các thuyền du lịch có hoạt động tổ chức biểu diễn Ca Huế phải lắp đặt từ 02 đến 03 camera giám sát tại khu vực biểu diễn (có lượng lưu trữ dữ liệu tối thiểu 7 ngày) được kết nối với hệ thống thông tin của cơ quan quản lý Sở Văn hoá và Thể thao (Tổ Liên ngành kiểm tra hoạt động Ca Huế trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế) khi tham gia hoạt động biểu diễn Ca Huế trên sông Hương. 

Tuân thủ quy định về bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội, môi trường, y tế và phòng, chống cháy nổ, phao cứu sinh, áo phao, các điều kiện khác theo quy định của pháp luật có liên quan trước và trong quá trình vận chuyển khách tham gia chương trình biểu diễn Ca Huế trên sông Hương.

Cũng như các loại hình nghệ thuật khác, nền âm nhạc cổ truyền Huế tồn tại hai dòng: dân gian và bác học. Tuy khác nhau về đặc điểm, tính chất, hệ thống bài bản, không gian diễn xướng... nhưng hai dòng âm nhạc này luôn tác động qua lại, gắn bó, thâm nhập, thúc đẩy lẫn nhau. Ca Huế với hệ thống bài bản có cấu trúc chặt chẽ, đòi hỏi kỹ năng diễn điêu luyện của ca công và nhạc công, có xuất xứ từ âm nhạc cung đình nên mang phong cách sang trọng, tao nhã, nhưng cũng đậm đà phong vị dân gian. Đây là bộ phận âm nhạc đặc sắc, có ý nghĩa quan trọng trong tổng thể nền âm nhạc cổ truyền Việt Nam, 

Ca Huế là một trong ba thể loại ca nhạc thính phòng của Việt Nam có nguồn gốc hình thành và phát triển lâu đời, có giá trị nghệ thuật cao, là tài sản chung của dân tộc đồng thời giàu giá trị giáo dục về mọi mặt như tư tưởng thẩm mỹ, tình cảm cũng như nhân cách. Muốn nghe và hiểu sâu về ca Huế đòi hỏi phải có nghệ thuật thưởng thức: đó là sự hiểu biết về nguồn gốc, môi trường diễn xướng, kỹ thuật ca và đàn Huế, cảm  nhận được màu sắc, sắc thái trong điệu và “hơi” của ca Huế…

Hiện nay không gian diễn xướng tại các tư gia (hay gọi là ca Salon) hầu như không còn. Không gian ca Huế ở du thuyền trên sông Hương như một món quà, món ăn tinh thần đối với du khách khi đến Huế. Việc xã hội hóa ca Huế nhằm đem lại lợi nhuận về kinh tế là quá trình “hương bay đi ít nhiều” bởi ca Huế chỉ tồn tại có giá trị đích thực khi nó ở trong một không gian, hoặc môi trường diễn xướng đặc hữu.

Để giữ gìn và phát huy giá trị ca Huế cần lắm quyết tâm chung tay của các cơ quan quản lý, các nhóm ca, nhạc công, các chủ tàu thuyền tham gia khai thác và sự trân quý trong sâu thẳm, tình yêu dành cho di sản văn hóa phi vật thể quý giá của mảnh đất thần kinh nói riêng, Việt Nam nói chung này.

Bảo Hòa