Hệ thống pháp luật về khoa học công nghệ còn thiếu sự đồng bộ, thống nhất
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định hệ thống pháp luật hiện hành cũng đã có nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích, ưu đãi về đầu tư, tài chính, phát triển nguồn nhân lực, thúc đẩy các hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Điều này thể hiện rõ trong Luật Khoa học và công nghệ năm 2013; Luật Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ năm 2017; Luật Giáo dục năm 2019; Luật Đầu tư năm 2020; Luật Dữ liệu năm 2024.
Tuy nhiên, ông cho hay hệ thống pháp luật về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia vẫn còn có những hạn chế cơ bản.
Cụ thể, thiếu đồng bộ, thống nhất, dẫn đến một số cơ chế khuyến khích, thúc đẩy trong những lĩnh vực này không phát huy được tác dụng. Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 có quy định cơ chế quỹ; tuy nhiên, trên thực tế cơ chế quỹ không triển khai được bởi Luật Ngân sách Nhà nước năm 2002 chưa quy định đồng bộ và chưa sửa đổi kịp thời. Cho đến năm 2015, Luật Ngân sách Nhà nước mới sửa đổi quy định về dự toán chi ngân sách nhà nước đối với lĩnh vực khoa học công nghệ được thực hiên theo quy định của pháp luật có liên quan, có nghĩa là Luật Ngân sách Nhà nước chấp nhận dự toán chi cho lĩnh vực khoa học, công nghệ được thực hiện theo Luật Khoa học và công nghệ năm 2013.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng cho biết cơ chế đầu tư, tài chính cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo chưa thực sự phù hợp, chưa khuyến khích, thu hút đầu tư từ xã hội.
Theo đó, Tổng kinh phí đầu tư của toàn xã hội cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn thấp. Việc huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực còn nhiều hạn chế, chưa hiệu quả; chi đầu tư từ ngân sách nhà nước cho lĩnh vực này có xu hướng giảm; trong giai đoạn 2016-2023 giảm từ 1,29% (năm 2016) xuống còn 0,8% (năm 2023). Một trong những nguyên nhân là do các bộ, ngành, địa phương chưa thực sự quan tâm, chưa xây dựng nhiệm vụ đáp ứng đúng nguyên tắc, tiêu chí để bố trí vốn. Có địa phương không bố trí vốn hoặc có những địa phương bố trí rất thấp cho lĩnh vực này.
Phân bổ vốn đầu tư cho hoạt động khoa học, công nghệ còn chồng chéo, dàn trải, chưa tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên. Kinh phí đầu tư trong những năm qua không đạt tỉ lệ tối thiểu 2% tổng chi ngân sách nhà nước theo Nghị quyết số 20-NQ/TW và Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013.
Hằng năm, kinh phí phân bổ đa số các bộ, ngành trung ương và các địa phương không giải ngân hết. Một trong những nguyên nhân là quy trình, thủ tục còn rườm rà, ví dụ như: việc xây dựng đề xuất nhiệm vụ khoa học công nghệ phải thực hiện theo kế hoạch có từ trước, đến khi được phê duyệt thì tính cấp thiết không còn hoặc khi được cấp ngân sách thực hiện thì đơn giá đã thay đổi nhiều, dẫn đến triển khai chậm, chi không hết, thiếu hiệu quả.
Quy định về xây dựng dự toán và kinh phí quản lý nhiệm vụ khoa học, công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước hiện nay chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động khoa học và công nghệ, chưa đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của cộng đồng khoa học.
Cơ chế quản lý tài chính đối với các tổ chức khoa học, công nghệ, nhất là các tổ chức sự nghiệp công lập chưa phù hợp, dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong quyền tự chủ về kế hoạch, tài chính, nhân lực và hợp tác quốc tế, nhất là thu hút nguồn nhân lực có trình độ cao trong nghiên cứu.
Các quy định về việc khuyến khích trích lập và sử dụng quỹ chưa đủ hấp dẫn, chưa đáp ứng nhu cầu sử dụng của doanh nghiệp; số lượng doanh nghiệp trích lập Quỹ chưa nhiều và số dư Quỹ chưa sử dụng còn lớn. Quy trình phân bổ kinh phí vào các Quỹ khoa học và công nghệ các cấp chưa được thực hiện do một số bộ, ngành, địa phương chưa được thành lập Quỹ.
Cơ chế khoán chi đến sản phẩm cuối cùng của nhiệm vụ khoa học và công nghệ đã được triển khai thực hiện, nhưng không phổ biến, hiện nay, việc chi tiêu, thanh toán vẫn phải chịu sự điều chỉnh đồng thời của Luật Kế toán, Luật Ngân sách nhà nước và Luật Đấu thầu.
Khó khăn, vướng mắc trong việc quản lý, sử dụng tài sản công đối với xử lý tài sản hình thành từ nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng vốn nhà nước. Quỹ đầu tư mạo hiểm công nghệ cao quốc gia đều đã được quy định tại Luật Công nghệ cao năm 2008. Tuy nhiên, các quy định này hầu như chưa được quy định chi tiết, hướng dẫn triển khai.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng khẳng định cơ chế đầu tư, tài chính để triển khai hoạt động chuyển đổi số còn khó khăn, chưa được tháo gỡ chưa kịp thời; việc phân bổ nguồn tài chính cho các nhiệm vụ, đề án, dự án có phạm vi quy mô quốc gia còn chậm và triển khai phức tạp, mất nhiều thời gian.
Hương Mi
TIN LIÊN QUAN
Tin khác
