Lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2022 được Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức tại Hà Nội, nhân kỷ niệm Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Hai nhà khoa học vinh dự được nhận giải thưởng này là GS.TSKH Ngô Việt Trung, công tác tại Viện Toán học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và PGS.TS Nguyễn Thị Lệ Thu, công tác tại Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TP.HCM).

GS. TSKH Ngô Việt Trung (69 tuổi), Viện Toán học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, được vinh danh với công trình "Depth functions of symbolic powers of homogeneous ideals" (Các hàm độ sâu của lũy thừa hình thức của idean thuần nhất), xuất bản trên Tạp chí Inventiones Mathematicae năm 2019. Đây là một trong số những tạp chí hàng đầu trong lĩnh vực toán học trên thế giới.

Công trình nghiên cứu một bất biến rất cơ bản của idean là độ sâu, giải quyết được ba bài toán mở liên quan đến tính hàm của độ sâu, tính hội tụ của hàm độ sâu và tính đạt được mức tuần hoàn của trước của hàm độ sâu. Công trình đưa ra nhiều ý tưởng và phương pháp nghiên cứu mới sử dụng công cụ từ các chuyên ngành khác như hình học đại số, tôpô đại số, quy hoạch nguyên.

Từ lúc có ý tưởng đến lúc hoàn thành công trình, GS.TSKH Ngô Việt Trung phải mất 2 năm. Lời giải này đã đưa ông và đồng tác giả TS Nguyễn Đăng Hợp đến những ý tưởng và kỹ thuật mới để giải quyết vấn đề về lũy thừa hình thức.

Trải lòng sau buổi lễ nhận giải, GS.TSKH Ngô Việt Trung chia sẻ: “Giải thưởng này đối với tôi có ý nghĩa rất đặc biệt vì GS Tạ Quang Bửu là người đã thay đổi cuộc đời tôi.

Ít người biết rằng tôi phải đi nạng khi học phổ thông. Tuy tôi thi đủ điểm đi du học nhưng không nước nào nhận vì lý do sức khoẻ.  Nhờ GS Tạ Quang Bửu can thiệp mà tôi được đi Đức học toán và được điều trị để có thể đi lại gần như bình thường. Tôi xin kính dâng giải thưởng này đến hương hồn GS Tạ Quang Bửu”.

Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thị Lệ Thu nhận giải Tạ Quang Bửu nhờ những thành tích trong lĩnh vực Hóa học với Công trình: “Tailoring the Hard–Soft Interface with Dynamic Diels-Alder Linkages in Polyurethanes: Toward Superior Mechanical Properties and Healability at Mild Temperature."

Công trình của Phó Giáo sư Nguyễn Thị Lệ Thu và cộng sự đã nghiên cứu chế tạo một hệ vật liệu polyuretan mới - polyme tự lãnh với cấu trúc chứa liên kết thuận nghịch Diels-Alder không nằm ngẫu nhiên mà được thiết kế đặc biệt sắp xếp tại bề mặt phân cách giữa pha cứng và pha mềm của polyuretan. 

Vật liệu có thể “tự lành” khi xuất hiện vết rạn tế vi giúp sản phẩm có tuổi thọ sử dụng cao, nhờ đó giảm thiểu chi phí sửa chữa, đem lại hiệu quả ứng dụng và hiệu quả kinh tế, giúp tiết kiệm năng lượng, tài nguyên và chất thải.

Kết quả nghiên cứu của Phó Giáo sư Nguyễn Thị Lệ Thu và cộng sự đã góp phần xây dựng một hướng nghiên cứu mới của thế giới, khởi đầu cho việc phát triển các sản phẩm vật liệu mới “tự lành” ở Việt Nam.

Tại buổi lễ trao giải, Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Văn Tùng cho hay, trong những năm vừa qua, khoa học cơ bản đã được quan tâm đầu tư, trong đó phải kể đến chương trình tài trợ nghiên cứu cơ bản thông qua Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia được triển khai từ năm 2009. Khoa học cơ bản của Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ và thành tựu nổi bật.

Các nhà khoa học được trao tặng Giải thưởng Tạ Quang Bửu hôm nay và trong các năm vừa qua là minh chứng rõ nét cho những thành tựu đó. Giai đoạn 2016 - 2020, tốc độ tăng trưởng bình quân công bố quốc tế của Việt Nam là 25,68%/năm, trong đó các công bố do Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia tài trợ chiếm ~ 60% số lượng công bố trên các tạp chí khoa học thuộc hệ thống Web of Science là kết quả các nhiệm vụ sử dụng ngân sách nhà nước. Bên cạnh các công bố khoa học quốc tế, nghiên cứu cơ bản còn có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực trình độ cao trên khắp cả nước, trong đó hình thành nhiều nhóm nghiên cứu mạnh trong các lĩnh vực, đạt trình độ tương đương khu vực và quốc tế.

Minh Châu