Thanh toán đến 79% nhưng làm 'siêu chậm'

Đại diện Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ GTVT) cho biết, đến nay dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông đã thanh toán cho tổng thầu 509/644 triệu USD, tương đương 79% giá trị hợp đồng.

Đơn vị quản lý và tổng thầu dự án dự kiến tháng 2/2020 bắt đầu vận hành thử toàn hệ thống đường sắt Cát Linh - Hà Đông liên tục 20 ngày nhằm tiếp tục phục vụ công tác đánh giá an toàn hệ thống, nghiệm thu, thanh toán.

Theo hợp đồng ký kết, khi dự án được đưa nghiệm thu, đưa vào sử dụng sẽ thanh toán cho tổng thầu đến 95% giá trị (tương đương tăng thêm 105 triệu USD); 5% còn lại là giá trị bảo hành dự án.

Dự án có tổng mức đầu tư sau điều chỉnh là 886 triệu USD (hơn 20.000 tỷ đồng). Dự kiến ban đầu đưa vào khai thác năm 2016, nhưng dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông nhưng đã lỡ hẹn vận hành nhiều lần.

Được biết, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông dài 13,05km đi trên cao và có 12 nhà ga, 13 đoàn tàu, sau khi hoàn thành sẽ được bàn giao cho UBND TP. Hà Nội quản lý, khai thác vận hành.

Dự án có tổng mức đầu tư sau điều chỉnh là 886 triệu USD (hơn 20.000 tỷ đồng). Dự kiến ban đầu đưa vào khai thác năm 2016, nhưng dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông đã kéo dài hơn một thập kỷ, nhiều lần lỡ hẹn vận hành, gây nhiều bức xúc trong xã hội.

Nhiều ý kiến cho rằng, tổng thầu không thực hiện đúng cam kết về tiến độ, chất lượng thì phải có hình thức phạt. Tuy nhiên, ở chiều khác, một số ý kiến cho rằng không dễ gì phạt được tổng thầu Trung Quốc.

Chậm là do ai?

Chia sẻ quan điểm không thể xử phạt được tổng thầu Trung Quốc, PGS.TS Nguyễn Lê Ninh, Ủy viên Ủy ban MTTQ Việt Nam TP.HCM cho rằng, lý do khiến dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông kéo dài hơn một thập kỷ vẫn chưa thể vận hành chủ yếu nằm ở vấn đề quản lý.

"Vốn ODA của Trung Quốc được vay về để làm dự án Cát Linh-Hà Đông, nhưng có thực sự chỉ dùng có mỗi dự án đó hay phải chia năm xẻ bảy, cuối cùng khi dự án chính thiếu tiền, không có vốn để trả cho tổng thầu. Tổng thầu vì thế không có tiền để trả cho công nhân, phải đi vay ngân hàng, cuối cùng đội vốn lên.

Ở đây là vấn đề quản lý theo kiểu chuyện nọ xọ chuyện kia, không thể đổ hết lỗi cho tổng thầu", PGS.TS Nguyễn Lê Ninh nói.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Đình Thám, nguyên Trưởng Bộ môn Công nghệ và Xây dựng, Đại học Xây dựng Hà Nội, dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông chậm tiến độ có phải do lỗi của tổng thầu Trung Quốc không hay còn do nhiều yếu tố khác, điều này cần phải được làm cho rành rẽ.

"Cái khó là phải trả lời được câu hỏi ấy, chậm là do ai? Còn không, nhà thầu hoàn toàn có thể đổ cho nhiều lỗi khách quan khác hoặc do chính ban quản lý dự án, tiến độ thanh toán và khối lượng thanh toán phải theo hợp đồng đã ký kết".

Ông cho hay, cho tới nay nhà thầu đã hoàn thành 99% khối lượng dự án, chỉ còn nghiệm thu và đưa vào vận hành, mà phần nghiệm thu này đang có vướng mắc, chưa thống nhất được.

Nói như vậy cũng để thấy hợp đồng khi ký có sự lỏng lẻo, các điều khoản trong hợp đồng có nhiều điểm chưa rõ ràng, chẳng hạn như chế tài xử lý, bây giờ lại không lý giải rành rẽ được lý do tại sao chậm tiến độ, chậm do ai... thì không thể xử phạt được nhà thầu.

Đây cũng là điều thường thấy ở các dự án sử dụng nguồn vốn vay ODA: người vay luôn ở trong thế khó, vừa phải chịu sức ép từ vốn vay và lãi ODA vừa phải chịu sức ép chậm tiến độ dự án khi phía nhà thầu nước ngoài luôn tìm mọi cách không hoàn thành, PGS.TS Nguyễn Đình Thám nói và đề nghị cần phải làm rành mạch, nếu Ban Quản lý dự án đường sắt không trả lời được thì Bộ GTVT phải đứng ra xử lý.

Cũng từ đây, vị chuyên gia chỉ ra một tình trạng phổ biến ở Việt Nam, đó là: cam kết tiến độ thì cứ cam kết, nhưng lúc chậm tiến độ thật thì không xử được ai, thậm chí còn bị nhà thầu dẫn dắt.

"Điểm không chặt chẽ chính là ở chỗ này. Phải coi tiến độ là tiến độ pháp lý, tức khi các bên ký kết hợp đồng với nhau, trong đó có điều khoản về tiến độ, thì tiến độ ấy phải có giá trị về mặt pháp lý nhất định, các bên phải tuân thủ để đạt được.

Thế nhưng, bởi tính pháp lý chưa chặt chẽ, tiến độ đó không phải là tiến độ pháp lý, nó bị du di đi thì chẳng biết đi đến đâu. Đấy chính là sự sơ hở của hợp đồng dẫn đến tình trạng như hiện nay. Những tồn tại dẫn đến chậm trễ vẫn chưa được sửa chữa dứt điểm khiến dự án chưa thể vận hành", PGS.TS Nguyễn Đình Thám nhấn mạnh.

Về câu chuyện nghiệm thu, theo đơn vị quản lý dự án, dự án đang được nghiệm thu các hạng mục thành phần để tiếp tục thanh toán, giải ngân. Công tác thanh, quyết toán hiện gặp một số vướng mắc do Kiểm toán Nhà nước yêu cầu giảm trừ thanh toán tại một số hạng mục đã thanh toán. Việc này kéo theo chưa thể hoàn thành thanh toán các hạng mục bị yêu cầu giảm trừ.

Đại diện Ban Quản lý dự án cho biết, hiện đơn vị đang khẩn trương chuẩn bị các bước như: rà soát, phân loại công việc cần giải quyết... để thực hiện theo kết luận cuộc họp giữa Bí thư Thành ủy Hà Nội Vương Đình Huệ và Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể mới đây về giải pháp đẩy nhanh tiến độ dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông.

Theo lãnh đạo Bộ GTVT, vướng mắc nhất hiện nay của dự án là vấn đề thanh toán, quyết toán, nhất là việc tuân thủ kết luận liên quan của Kiểm toán Nhà nước ban hành cách đây hơn 1 năm. Trong khi đó, diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 làm chậm tiến độ vận hành thử và bàn giao dự án cho thành phố Hà Nội theo kế hoạch đề ra.

Mai Hương(T/H)/Sở hữu Trí tuệ