Từ độc lập chính trị đến độc lập công nghệ

Nếu trong thế kỷ XX, độc lập chính trị là biểu tượng tối thượng của chủ quyền quốc gia, thì thế kỷ XXI chứng kiến sự chuyển dịch âm thầm nhưng sâu sắc: độc lập công nghệ trở thành “biên giới mềm” mới của chủ quyền dân tộc. Một quốc gia không thể nói là thực sự độc lập nếu phụ thuộc hoàn toàn vào công nghệ, nền tảng số hay chuỗi cung ứng trí tuệ do nước khác kiểm soát.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mà khoa học và công nghệ không chỉ là động lực tăng trưởng, mà còn là công cụ bảo vệ nền tảng tư tưởng, chủ quyền số, và bản sắc tri thức dân tộc. Mọi biểu hiện của lệ thuộc công nghệ — từ nhập khẩu thiết bị đến thuê nền tảng trí tuệ nhân tạo — đều kéo theo nguy cơ mất chủ động trong hoạch định chiến lược phát triển, an ninh dữ liệu và quản trị xã hội.

Bản chất của độc lập công nghệ

Độc lập công nghệ không có nghĩa là tự phát minh tất cả, mà là làm chủ những công nghệ cốt lõi quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia. Đó là trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, công nghệ bán dẫn, an ninh mạng, và công nghệ năng lượng sạch – những lĩnh vực đang định hình trật tự toàn cầu mới.

Từ góc độ chiến lược, độc lập công nghệ là khả năng tự chủ trong chu trình sáng tạo – sở hữu – ứng dụng – bảo vệ tri thức khoa học. Khi một quốc gia có thể tự nghiên cứu, làm chủ, và thương mại hóa tri thức của mình, quốc gia đó không chỉ có quyền quyết định hướng đi kinh tế, mà còn có quyền bảo vệ giá trị văn hóa và tư tưởng của mình trước sự chi phối từ bên ngoài.

Ở cấp độ chính trị, độc lập công nghệ còn là tự chủ về tư duy phát triển – không sao chép mô hình của nước khác, mà lựa chọn con đường phát triển dựa trên điều kiện và lợi thế riêng. Việt Nam đang dần định hình mô hình “đổi mới sáng tạo xã hội chủ nghĩa”, trong đó khoa học – công nghệ được định vị là “sức mạnh của dân tộc trong thời đại tri thức”.

Khi công nghệ trở thành năng lực tự vệ quốc gia

Công nghệ không chỉ tạo ra năng suất, mà còn tạo ra sức mạnh tự vệ phi truyền thống. Các cuộc xung đột hiện đại đều cho thấy: bên nào kiểm soát được công nghệ, bên đó kiểm soát được thông tin, dư luận và năng lực phản ứng quốc gia.

Từ chip bán dẫn, dữ liệu người dùng đến nền tảng truyền thông số – mọi lĩnh vực đều có thể trở thành “vũ khí mềm” trong cạnh tranh chiến lược toàn cầu. Với Việt Nam, làm chủ công nghệ không chỉ là nhiệm vụ phát triển, mà là điều kiện để bảo vệ chủ quyền, giữ vững độc lập tư tưởng, và duy trì ổn định chính trị trong môi trường số toàn cầu.

Bởi vậy, việc đầu tư cho khoa học – công nghệ không thể nhìn như một chi phí ngân sách, mà phải coi là chiến lược đầu tư cho độc lập quốc gia. Mỗi đô la đầu tư cho công nghệ là một bước củng cố năng lực tự chủ; mỗi viện nghiên cứu, mỗi doanh nghiệp KH&CN là một “pháo đài mềm” bảo vệ nền độc lập của đất nước.

Những giới hạn cần vượt qua

Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong nghiên cứu và ứng dụng KH&CN, song vẫn còn phụ thuộc lớn vào nhập khẩu công nghệ nguồn. Nhiều lĩnh vực chiến lược – như vật liệu bán dẫn, tự động hóa, dữ liệu lớn – vẫn chưa có sản phẩm nội địa đủ sức thay thế.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở vốn đầu tư, mà còn ở tư duy quản trị tri thức: chúng ta chưa coi công nghệ như tài sản chiến lược. Việc phát triển KH&CN vẫn bị chia cắt giữa cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, chưa hình thành được chuỗi giá trị thống nhất từ nghiên cứu đến thương mại hóa.

Muốn độc lập công nghệ, phải có cơ chế đặc biệt để nuôi dưỡng năng lực sáng tạo trong nước, tạo môi trường pháp lý cho sở hữu trí tuệ, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư cho R&D, và coi tri thức Việt Nam là tài sản quốc gia cần bảo vệ.

Từ tầm nhìn chiến lược đến hành động chính sách

Độc lập công nghệ cần một chiến lược dài hạn, trong đó Nhà nước đóng vai trò định hướng, còn doanh nghiệp và giới khoa học là trung tâm hành động. Ba trụ cột cần được ưu tiên gồm:

Phát triển hạ tầng tri thức quốc gia – cơ sở dữ liệu mở, nền tảng nghiên cứu dùng chung, chia sẻ tài nguyên tính toán quốc gia.

Đầu tư có chọn lọc vào công nghệ lõi – trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, năng lượng tái tạo, an ninh mạng, công nghệ sinh học.

Đào tạo nhân lực sáng tạo tự chủ – kết nối giữa đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp; khuyến khích khởi nghiệp công nghệ “Make in Vietnam”.

Từ đó, hình thành nền kinh tế tri thức độc lập, trong đó tri thức Việt Nam được sinh ra, ứng dụng, và bảo vệ trong không gian số Việt Nam.

Độc lập công nghệ – sức mạnh của thời đại Việt Nam mới

Độc lập dân tộc hôm nay không chỉ nằm ở biên giới lãnh thổ, mà còn nằm trong không gian dữ liệu và trí tuệ nhân tạo. Nếu thế kỷ XX là thời đại của độc lập chính trị, thì thế kỷ XXI là thời đại của độc lập công nghệ – nơi tri thức trở thành “tường thành” vững chắc nhất của quốc gia.

Xây dựng nền độc lập công nghệ chính là hiện thực hóa tư tưởng Hồ Chí Minh: “Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” – nhưng trong thời đại mới, “biết sử” không chỉ là biết lịch sử, mà là biết làm chủ tri thức, làm chủ công nghệ, làm chủ vận mệnh phát triển của chính mình.

Đức Tài