Nói như vậy cũng để thấy, ở đâu có lao động ở đó có khởi nghiệp, khởi nghiệp là vấn đề tất yếu của xã hội dù ở giai đoạn phát triển nào. Có chăng, sự khác nhau nằm ở quan niệm/hệ quy chiếu về vấn đề khởi nghiệp. Cũng vì thế mà có nhiều lý thuyết, mô hình và chương trình khởi nghiệp không giống nhau trên thực tế.

Ở nước ta, từ khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 844/QĐ-TTg  ngày 18/5/2016 về việc phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” (Đề án 844), vấn đề “khởi nghiệp” và/gắn với “đổi mới sáng tạo” ngày càng được nhắc nhiều, đã và đang được thể chế hoá, hiện thực hoá sâu, rộng ở các tầm vực và phạm vi, đem lại nhiều kết quả tích cực.

Một trong nhiều nhiệm vụ của Đề án 844 là việc đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở nhiều nội dung, thể loại. Trong phạm vi bài viết này, nhân dịp kỷ niệm 99 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/1924), xin được lạm bàn về một vài khía cạnh xung quanh câu chuyện khởi nghiệp từ thực tiễn nước ta những năm vừa qua, nhằm cung cấp thêm thông tin cần thiết cho bạn đọc.

Khởi nghiệp – Đừng ảo tưởng với lý thuyết thành công hoành tráng

Nhìn chung, nhiều chương trình khởi nghiệp vẽ ra những tương lai thành công hoành tráng, sẽ dễ dàng tạo nên những ảo tưởng và ngộ nhận cho các bạn trẻ.

Trong thời gian gần đây, phong trào khởi nghiệp được xã hội quan tâm và thúc đẩy rất nhiều. Lý do chủ yếu là sự hoà nhập về tri thức và tâm huyết của nhiều cá nhân và tổ chức thúc đẩy các hoạt động khởi nghiệp. Bên cạnh đó một số sự kiện như Flappy Bird trong nước, Viber ngoài nước, … đã kích thích và hâm nóng khát vọng kiếm tiền và thành công của các bạn trẻ.

Các chương trình khởi nghiệp do nhà nước, cá nhân, các tổ chức nước ngoài, doanh nghiệp đều có những khuôn mẫu giống nhau khi nêu lên khát vọng khởi nghiệp, các bài học, gương thành công,… Tuy nhiên, theo quan điểm của chúng tôi, các chương trình này chưa nêu lên nhiều khó khăn, thách thức của khởi nghiệp. Hay nói cách khác, các bạn trẻ chưa hiểu hết sự thật khắc nghiệt của khởi nghiệp.

Các bạn trẻ cần nhìn thẳng vào thực tế rằng 90% lực lượng lao động trong xã hội là đi làm thuê – chuyên nghiệp. Chỉ có 10% và ít hơn thế mới có khả năng khởi nghiệp và sở hữu một cơ sở kinh doanh riêng. Nhìn nhận bản thân để biết mình thực sự ở đâu và mình như thế nào rất quan trọng đối với các bạn trẻ.

Cụ thể, một chương trình ươm tạo doanh nghiệp, hỗ trợ khởi nghiệp chỉ có thể nhận khoảng 100-200 bạn trẻ để đào tạo và phát triển. Trong thực tế, do truyền thông rộng rãi, có thể hàng trăm bạn trẻ khởi nghiệp khác đã thực hiện ước vọng của mình nhưng không đủ tiêu chuẩn và điều kiện để nhận vào chương trình. Tỷ lệ thất bại của nhóm thứ 2 này rất cao. Vô hình chung chương trình có dụng ý tốt, nhưng đã phí nguồn lực của xã hội khi thúc đẩy các bạn trẻ vào con đường thất bại. Các chương trình khởi nghiệp vẽ ra những tương lai thành công hoành tráng sẽ dễ dàng tạo ra những ảo tưởng và ngộ nhận cho các bạn trẻ bị mê hoặc bởi các gương thành công mà không hiểu rõ bản chất khó khăn, sẽ làm cho các bạn trẻ thanh niên sao nhãng trong công việc, học tập và rèn luyện hàng ngày. Một cách trùng hợp, khởi nghiệp kiểu đó cũng phù hợp với thói quen đáng trách trong giới trẻ hiện nay là “Chém gió”, khi vạch ra các mục tiêu hoành tráng nhưng hoàn toàn không có hành động, năng lực và kế hoạch cụ thể nào để thực hiện.

Vấn đề thứ hai là, các chương trình khởi nghiệp chỉ kêu gọi, hô hào trên diện rộng mà chưa có được những chương trình đào tạo, phát triển năng lực và công cụ cần thiết cho các cá nhân khởi nghiệp, vô tình dẫn tới những thất bại đáng tiếc.

Vấn đề thứ ba là, cơ hội khởi nghiệp cần phải được chắt chiu. Một bạn trẻ hiểu khó khăn và thách thức sẽ chuẩn bị rất kỹ càng để đương đầu với hiện thực. Bởi nếu không thành công, bạn trẻ đó sẽ tự ti và thường không dám nghĩ về khởi nghiệp nữa trong cả cuộc đời.

Trong thực tế ở một số trường hợp, thất bại có nghĩa là mất mặt, do đó các bạn trẻ khởi nghiệp thường tâm niệm cơ hội khởi nghiệp chỉ có 1 lần duy nhất với viên đạn duy nhất. Các bạn cần phải bắn và thành công ngay từ viên đạn đầu tiên và duy nhất ấy. Các bạn cần phải tìm hiểu kỹ lưỡng, học hành đàng hoàng và có những kỹ năng bản thân thật tốt để chiến thắng. Thiếu những điều đó, cùng với ảo vọng từ các chương trình khởi nghiệp, các bạn trẻ chẳng khác nào những chiến sỹ tay không lao ra hứng bom đạn ngoài chiến trường.

Vấn đề cuối cùng của các chương trình tư vấn là định nghĩa chưa chính xác về khởi nghiệp. Khởi nghiệp không nhất thiết là phải tập trung mở những công ty lớn, áp dụng công nghệ hay gọi vốn đầu tư.

Tinh thần khởi nghiệp tạo dựng một cơ sở kinh doanh độc lập nhằm nuôi sống bản thân, gia đình, song song với việc tạo ra việc làm cho xã hội là mục tiêu quan trọng. Khởi nghiệp có thể chỉ bắt đầu từ một cửa hàng bánh mỳ, một tiệm tạp hoá hay một cửa hàng giặt ủi. Những cơ sở kinh doanh đó sẽ tạo ra sự bền vững cho chương trình khởi nghiệp. Quan trọng hơn nữa, mọi tầng lớp dân cư với mức độ học vấn khác nhau trong xã hội đều có thể tham gia được.

Đây chính là điểm thiếu sót lớn nhất của các chương trình khởi nghiệp tại Việt Nam. Các chương trình khởi nghiệp cần phải được thiết kế và tư vấn trên nhiều cấp độ cho các bạn trẻ trên cả nước.

Các chương trình tư vấn và phát triển khởi nghiệp trên cả nước có chất lượng rất tốt. Tuy nhiên các chương trình này mới chỉ cổ vũ cho những khía cạnh tích cực mà chưa đề cập nhiều những mặt trái và thách thức nhiều của khởi nghiệp. Chúng ta cần phải làm rõ cho các bạn trẻ hiểu về khởi nghiệp nhằm tránh cho họ những mất mát về thời gian và nhiệt huyết. Khi ấy, gieo ảo tưởng làm tuổi trẻ đánh mất thời gian giống như một “tội ác”.

Làm thế nào để bạn trẻ nuôi dưỡng ước mơ và khát vọng khởi nghiệp?

Trong cuộc sống quanh ta, có thể thấy những “biến tướng” của ước mơ khi mỗi cá nhân có những tham vọng và sẵn sàng đạp lên mọi giá trị để tranh giành lợi ích cho bản thân mình.

Ước mơ không quan trọng bằng việc thực hiện nó như thế nào.

Có nhiều bạn đọc thể hiện cảm xúc bị tâm tư dằn vặt khi nhận ra cuộc sống của mình hoàn toàn là sống mòn, lập trình sẵn bởi bố mẹ, nhà trường và xã hội. Nhưng còn rất nhiều bạn trẻ khác quanh chúng ta vẫn sống vui vẻ và không bận tâm khi họ hoàn toàn không có giấc mơ hay khát vọng mà chỉ có những ham muốn vật chất bình thường.

Sống có khát vọng và có ước mơ là điều mà mọi người chúng ta mong muốn. Sách vở, hội thảo và nhiều diễn giả đều nói rằng hãy chiến đấu cho ước mơ của bạn đi rồi bạn sẽ thấy hạnh phúc. Giấc mơ ở đâu ra, giấc mơ từ chúng ta hay những giấc mơ vay mượn từ bên ngoài được lập trình như bạn DC trăn trở ?

Sống có khát vọng và ước mơ là điều mà mọi người chúng ta mong muốn.

Thầy của tôi trong chương trình cao học chia sẻ rằng: “Mỗi con người khi trẻ đều có những khát vọng và giấc mơ vĩ đại, nhưng theo thời gian, giấc mơ ấy cứ xẹp dần cho đến khi trở về con số 0 khi người đó qua đời”. Chúng ta khi trẻ thường suy nghĩ thoáng và hướng tới những giấc mơ hay khát vọng vĩ đại. Theo thời gian, đối diện với sự thật khắc nghiệt của cuộc đời, các giấc mơ và khát vọng sẽ từ từ bạc màu và biến mất.

Cả hai câu chuyện trên nói lên một điều rằng, giấc mơ và khát vọng trên thực tế cần phải được nuôi dưỡng và vun trồng hằng ngày. Thay vì chỉ xác định khát vọng là ước mơ, các bạn trẻ có thể đưa ra những tiêu chí để xây dựng ước mơ của mình. Các tiêu chí này chính là những giá trị sống mà các bạn xác lập và phấn đấu.

Khát vọng và giấc mơ có rất nhiều, tuy nhiên những giá trị sống căn bản là con số hữu hạn. Các bạn có thể hoàn toàn tự tin khi chúng ta chưa có giấc mơ nhưng cuộc sống của các bạn được định hình bởi những giá trị được xác lập.

Một cá nhân có giá trị sống, luôn luôn mang lại điều tốt cho những người xung quanh, chắc chắn sẽ có những mục tiêu và khát vọng lớn hơn cá nhân khác khi giá trị sống của cá nhân đó chỉ đơn giản là kiếm tiền.

Cuộc sống của chúng ta giống như những căn phòng kế tiếp nhau. Chúng ta sẽ chẳng thể nào biết được căn phòng cạnh căn phòng kế tiếp có điều gì nếu như chúng ta không mở cửa và bước vào căn phòng kế tiếp.

Các bạn trẻ đừng sợ hãi hay thất vọng khi giấc mơ không hiện rõ trong suy nghĩ của bản thân. Giấc mơ không quan trọng bằng việc các bạn có thực hiện được giấc mơ của mình hay không.

Để có được giấc mơ có khả năng thành hiện thực, các bạn cần trải nghiệm để tự đánh giá và xây dựng lại khát vọng và ước mơ của mình. Các bạn hãy lựa chọn những căn phòng phù hợp với giá trị sống của mình và mạnh dạn dấn thân vào những căn phòng kế tiếp để tìm ra những điều mới mẻ và thú vị cho bản thân. Giấc mơ và khát vọng không chỉ xây từ những ý tưởng mà nó còn phải được xây từ những hành động tạo ra kết quả hàng ngày.

Mọi con đường thực hiện khát vọng đều tương tự nhau

Giấc mơ và khát vọng là những gì ở thì tương lai. Cuộc sống có rất nhiều thay đổi và biến động bất ngờ. “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” chính là kim chỉ nam cho các bạn trẻ bình tĩnh nuôi dưỡng ước mơ và khát vọng cho mình.

Như đã nói, giấc mơ không quan trọng, điều quan trọng nhất là các bạn có thể biến giấc mơ thành hiện thực được hay không. Nói cách khác, giấc mơ càng lớn và khát vọng càng lớn thì các bạn trẻ càng cần nhiều năng lực và tri thức bên trong để hiện thực hoá. Các giấc mơ và khát vọng rất khác nhau nhưng con đường hiện thực hoá giấc mơ tương tự nhau.

Một bạn sinh viên lê lết từ học kỳ này tới học kỳ khác với điểm thi chỉ tầm 4-5 chắc chắn chẳng bao giờ hiện thực hoá được giấc mơ con. Một bạn trẻ không bao giờ hoàn thành nổi một công việc cho suôn sẻ từ đầu tới cuối sẽ chẳng thể nào chạm tay được vào khát vọng dù nhỏ nhoi tới đâu. Một thanh niên suốt ngày vùi đầu “anh hùng” trên bàn phím thay vì trau dồi ngoại ngữ cho dù khát vọng vĩ đại bao nhiêu cũng chỉ là “phiêu lưu” tại làng quê của anh ta mà thôi.

Các bạn trẻ đừng ngại khi không có ước mơ, các bạn hãy tập trung làm tốt những điều phải làm mặc dù không thích vì đó là con đường chung cho mọi người thành công hiện thực hoá giấc mơ. Các bạn cần phải học đại học tốt ngay cả khi đó là những ngành mà bạn đã chọn nhầm chỉ bởi dễ có khả năng thi được vào đó. Những năng lực và kiến thức cần cho thế kỷ 21 như ngoại ngữ, sáng tạo, kỹ năng mềm,… cần phải làm ngay, làm nhanh và làm thật tốt.

Điều cuối cùng, chỉ có những người vĩ đại mới có những giấc mơ và khát vọng vĩ đại. Nói như vậy không có nghĩa khuyên các bạn đi tìm những người có giấc mơ vĩ đại. Để nuôi dưỡng và tìm ra những giấc mơ và khát vọng tốt, các bạn cần tạo và duy trì quan hệ với những người bạn có chung giá trị sống, vì họ cũng đang có những giấc mơ và khát vọng tốt.

Những người bạn có giấc mơ và khát vọng tầm thường sẽ ảnh hưởng không tốt tới bạn. Người có chí lớn thường kết giao và thúc đẩy nhau cùng hoàn thành giấc mơ của mình. Các bạn đã tìm và có được những người đó chưa ?

Cuộc sống là trải nghiệm và thay đổi. Chắc chắn 5 năm nữa nhìn lại mình, các bạn sẽ thấy mọi thứ đổi thay như trải nghiệm, tri thức, thái độ. Giấc mơ và khát vọng đương nhiên sẽ thay đổi cùng với sự trưởng thành của mỗi cá nhân. Các bạn đừng vội vàng bắt giấc mơ và khát vọng của mình chín ép.

Hãy thiết lập những giá trị và quy tắc sống tốt. Hãy làm những gì phải làm mặc dù không thích. Hãy kết giao với những người bạn có khát khao và ước mơ lớn. Hãy hành động nỗ lực tối đa trong mọi công việc. Mọi công việc các bạn làm tốt trong hiện tại đều có giá trị tương lai trong một hoàn cảnh cụ thể, thời gian cụ thể và với những người cụ thể.

Không có khát vọng và ước mơ ngày hôm nay không sao cả. Tất cả những điều bạn làm ở trên sẽ tạo ra miếng đất màu mỡ cho hạt mầm khát vọng và giấc mơ, để nó có thể đâm chồi chắc chắn trong tương lai gần. Một giấc mơ hay khát vọng được lập trình từ suy nghĩ và hành động của các bạn sẽ có khả năng hiện thực hoá nhiều hơn những giấc mơ vay mượn hay ép chín từ bên ngoài.

Th.S Vũ Tuấn Anh – Nhà báo Phạm Văn Tài