Đình Lạc Giao được xây dựng vào năm 1928, nằm trong địa phận phường Thống Nhất (TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk) với diện tích 700m2, phía Nam giáp đường Y Jút, phía Tây và phía Bắc giáp chợ Buôn Ma Thuột, phía Đông giáp đường Phan Bội Châu.

Ngôi đền đã tồn tại hàng trăm năm, trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử cùng sự biến đổi của thiên nhiên để minh chứng cột mốc quan trọng của tinh thần đoàn kết dân tộc.

Lời giao ước an cư lạc nghiệp

Đình Lạc Giao là ngôi đình thờ Thành Hoàng theo tập quán người Kinh, là di tích lịch sử đã được xếp hạng về công cuộc khai khẩn đất đai của những người Kinh đầu tiên trên cao nguyên Buôn Ma Thuột. Đây được xem là nơi tụ hội quan trọng và là lời nguyền giao kết của những người Kinh từ khắp các miền lưu lạc đến sinh sống ở Buôn Ma Thuột. Đình là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh, tế lễ xuân, thu nhị kỳ, là nơi thờ cụ Đào Duy Từ, vị Thần Hoàng bản thổ, thờ cụ Phan Hộ vị tiền hiền, người có công khởi xướng thành lập làng Lạc Giao.

Trong những năm 1928 – 1930, người Pháp tìm mọi cách ngăn cấm người Kinh lên Buôn Ma Thuột và Tây Nguyên. Nhưng ông Phan Hộ, người làng Đại Cát, xã Ninh Phụng, huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa và một số thương nhân, lúc đi ngựa, có lúc đi voi vẫn tìm cách đi lại buôn bán, trao đổi hàng hóa với người Êđê.

Qua gặp gỡ giao lưu với các già làng Êđê và được sự giúp đỡ của ông Ama Thuột, ông Phan Hộ đã làm quen với nhiều người và gây được những thiện cảm tốt. Đồng thời, ông cũng nhận thấy Buôn Ma Thuột là vùng đất rộng, bằng phẳng, màu mỡ, rất thuận tiện cho việc chăn nuôi, trồng trọt, phát triển đời sống.

Đến năm 1928, ông quay về Khánh Hòa rủ thêm gần chục người là anh em, họ hàng, con cháu đến Buôn Ma Thuột thành lập làng, xây dựng mái đình lấy tên là Lạc Giao.

Người dân làng Lạc Giao vẫn còn nhớ mãi cái buổi đầu tiên lập làng, lập ấp. Thôn Nam Bang với vài ba chục người miền Trung sinh sống, dần dần những người từ các nơi đến ngày càng đông. Làng Lạc Giao ra đời, hồi đó cây cối còn rậm rạp, các con đường chính của Buôn Ma Thuột bấy giờ đều là đất đỏ, dân đông dần lên, chợ cũng xuất hiện.

Có chợ là có kẻ mua người bán và điều không thể khác là đồng bào dân tộc thiểu số bắt đầu giao lưu với người Kinh. Để ghi nhớ mối tình đoàn kết này, ông Phan Hộ, xã trưởng xã Lạc Giao bấy giờ, được phép chia đất cho một số đồng bào khai hoang, lập vườn, cất nhà trong phạm vi làng Lạc Giao và ông cũng dành một phần đất để dân làng dựng đình.

Ngày nay, theo tài liệu dân gian và tài liệu của đình Lạc Giao, tên Lạc Giao chính là lời nguyền giao ước an cư lập nghiệp của đồng bào Kinh với đồng bào tại chỗ cùng “chung lưng đấu cật” để xây dựng vùng đất mới này. Mỗi năm xuân thu nhị kỳ, dân làng Lạc Giao đều tới đây để cầu mong sức khỏe và làm ăn phát đạt cho mình và cho dân làng.

Một di tích lịch sử văn hóa quý hiếm

Đình Lạc Giao còn là nơi bảo lưu truyền thống cách mạng của đồng bào các dân tộc tỉnh Đắk Lắk trong thời kỳ chống thực dân Pháp. Khi cách mạng tháng tám thành công, đình Lạc Giao là nơi ra mắt chính quyền cách mạng thị xã Buôn Ma Thuột. 

Ngày 1/12/1945 (tức 27/10 Ất Dậu) tại Trung tâm văn hóa thể thao tỉnh hiện nay, lính Pháp bất ngờ tấn công vào một trung đội Nam tiến Lê Trung Đình giết chết hơn 100 chiến sĩ. Cùng thời gian này tại trụ đèn ba ngọn (Ngã Sáu ngày nay), lính Pháp giết hại một số đồng bào ta. Hàng năm cứ đến ngày 27/10 âm lịch, nhân dân Buôn Ma Thuột lại tổ chức tưởng niệm về những chiến sĩ trận vong và đồng bào tử nạn tại đình Lạc Giao một cách trang trọng. Mùa xuân năm 1975, Buôn Ma Thuột hoàn toàn giải phóng, tại đình Lạc Giao, Ủy ban Quân quản thị xã làm lễ ra mắt tuyên bố chính quyền cách mạng về tay nhân dân.

Năm 1932, đình Lạc Giao được xây dựng lại bằng gạch lợp ngói theo hình chữ môn, kiểu kiến trúc long thuyền trí trụ, hồi văn, mái bồ câu, trên y môn khắc chạm tứ linh, tứ quý, bờ nóc đắp lưỡng long hàm thực, mái trung đắp cách điệu lưỡng án vân vọng nguyệt, gốc mái liên hồi đắp án vân cách điệu. Lối vào chính điện được trang hoàng hai câu đối. Hậu đình thờ tự Thần Hoàng và những người có công với đất nước.

Hai bên chính điện là hai dãy nhà: Nhà tả thờ các linh nam, linh nữ và nhà hữu là nơi tiếp khách, trưng bày chứng tích, phía trước có cổng tam quan đi vào, sau cổng là bức bình phong có chạm khắc hổ phù, sau nữa là một lư hương lớn.

Đình Lạc Giao đã được trùng tu nhiều lần. Vào năm 1932, vua Bảo Đại cũng ra chiếu sắc phong cho Thần Hoàng của đình là Đào Duy Từ - đại thần của nhà Nguyễn chưa một lần đặt chân tới Cao Nguyên. Việc vua Bảo Đại sắc phong cho ông là Thành Hoàng của Đình Lạc Giao là muốn ghi ơn người có công khai khẩn đất hoang mở mang bờ cõi, mong ông phù hộ cho những người dân miền Trung lên lập nghiệp trên quê hương mới. Trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, điều này thể hiện sự tranh giành ảnh hưởng của triều đình phong kiến Việt Nam đối với chế độ tự trị Tây Nguyên của Pháp, khẳng định đây là đất của “Hoàng Triều cương thổ”. 

Hiện nay, ngôi đền đang được cụ Nguyễn Văn Bảy - Phó ban quản lý các hoạt động văn hoá của di tích lịch sử đình Lạc Giao - quản lý. Bao năm qua, ông vẫn cần mẫn trông coi đình Lạc Giao. Mỗi ngày, ông đóng cửa, mở cửa cho khách tham quan, hướng dẫn khách thập phương những nghi thức truyền thống vì thế mà giữ được vẹn nguyên sự thành kính, thiêng liêng nơi ghi dấu ấn hào hùng dân tộc .

Đình Lạc Giao chính là một di tích lịch sử văn hóa quý hiếm tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk. Ngôi đình không chỉ phản ánh sự giao lưu văn hóa của người Kinh với các tộc người anh em sống trên mảnh đất Tây Nguyên đại ngàn mà còn là một chứng tích lịch sử của đồng bào nơi đây. 

Phi Vũ