Công nghệ số cần 'phải rẻ như không khí'

Chiều 3/11, Bộ KH&CN tổ chức Diễn đàn Công nghệ mở Việt Nam (Vietnam Open Summit) 2025 với chủ đề “AI với công nghệ mở và mã nguồn mở”.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, công nghệ số đang thâm nhập vào mọi ngõ ngách của đời sống, trở thành “không khí thở” của thời đại mới và vì thế “nó phải rẻ như không khí”.

Theo Bộ trưởng, để đạt được mục tiêu đó, chúng ta cần phải có công nghệ mở, bao gồm mã nguồn mở, kiến trúc mở và chuẩn mở, đi cùng với một văn hóa mở, nơi mọi người cùng đóng góp, chia sẻ và sử dụng công nghệ để giá trị được phổ cập toàn dân.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng “sự sáng tạo vĩ đại nhất là sự sáng tạo của toàn dân”. Không một công ty hay tập đoàn nào, dù lớn đến đâu, có thể giải quyết mọi bài toán của xã hội. Chỉ khi công nghệ là mở, mỗi cá nhân mới có thể đứng trên vai người khác, phát triển những giá trị mới, tạo nên một mặt bằng sáng tạo ngày càng cao hơn.

Với một nước đi sau như Việt Nam chúng ta, muốn đi trước thì phải đứng trên vai những người khác. Việc phát triển phần mềm nguồn mở, mở dữ liệu và khuyến khích cộng đồng cùng tham gia sáng tạo là hướng đi đúng đắn để Việt Nam vừa thừa hưởng tri thức nhân loại, vừa đóng góp cho tri thức nhân loại.

“Nhà nước sẽ dẫn dắt thông qua sử dụng mã nguồn mở trong chính phủ số, xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia, trung tâm dữ liệu mở và đặt hàng các bài toán AI mở. Doanh nghiệp sẽ phát triển nền tảng mở, các viện-trường nuôi dưỡng cộng đồng mở. Mỗi người hãy nhận lấy một phần việc và cam kết hành động”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Liên minh 3 nhà thúc đẩy phát triển công nghệ mở

Thông qua diễn đàn, các chuyên gia nhất trí cao rằng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chủ quyền số và phát triển AI vì con người cần phải hình thành liên minh hợp tác công – tư giữa Nhà nước – doanh nghiệp – viện, trường.

Chia sẻ tại Diễn đàn, PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Chủ tịch Câu lạc bộ Phần mềm tự do nguồn mở Việt Nam (VFOSSA) cho biết, hệ sinh thái nguồn mở trên thế giới đã phát triển từ lâu. Tại Việt Nam, cộng đồng đã thành lập 13 năm, nhưng "hệ sinh thái còn rời rạc, chưa thực sự phát triển". 

Do đó, đại diện VFOSSA kiến nghị nhà nước cần sớm có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, viện trường và các bên liên quan để Việt Nam sớm có hệ sinh thái nguồn mở lớn mạnh hơn.

Ngô Hồng Sơn cũng cho rằng Việt Nam nên ưu tiên tập trung vào phát triển hạ tầng trước tiên, bởi đây chính là nền móng vững chắc. Khi có nền móng tốt, các yếu tố khác sẽ tự nhiên phát triển theo. Đặc biệt, để AI Việt Nam đi xa và đi đúng, chúng ta cần tập trung vào việc xây dựng và phát triển nền tảng AI nội địa, cùng với đó là việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, không chỉ giỏi công nghệ mà còn thành thạo ngoại ngữ và đạo đức nghề nghiệp.

Theo TS Đặng Minh Tuấn, Viện trưởng Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ CMC, khi theo đuổi công nghệ mở, doanh nghiệp cần nghĩ đến năm trụ cột - tiêu chuẩn mở, kiến trúc mở, giao thức mở, mã nguồn mở và dữ liệu mở.

Tiêu chuẩn mở để triển khai hệ thống khác nhau. Kiến trúc mở cho phép tích hợp các thành phần khác vào hệ thống. Giao thức mở để kết nối với các hệ thống khác. Mã nguồn mở cho phép "đứng trên vai người khổng lồ", tùy biến, làm chủ, và từ đó sáng tạo công nghệ. Dữ liệu mở chính là tri thức, khi được "chưng cất" tạo thành các model AI. "Thêm nữa, yếu tố cộng đồng cũng đóng vai trò rất quan trọng", TS Đặng Minh Tuấn nói.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Trường Thắng, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho rằng sức mạnh lớn nhất của công nghệ mở nằm ở cộng đồng. Theo ông, mã nguồn mở không miễn phí, những người dựa vào đây để tiến lên cần phải biết chia sẻ lại cho cộng đồng.

Công nghệ mở cần tinh thần chia sẻ, để thúc đẩy quan trọng nhất là thay đổi tư duy, chuyển từ đóng sang mở. "Chỉ khi hình thành văn hóa chia sẻ, văn hóa mở, hệ sinh thái mở mới liên kết được với nhau, không còn rời rạc", ông Thắng nói.

Cùng với đó, đại diện Palo Alto Networks Việt Nam, ông Hoàng Quang Huy lưu ý rằng việc phát triển AI mở phải đi đôi với an toàn và tiêu chuẩn hóa. Trong đó cần chú trọng 4 nhóm rủi ro chính gồm: dữ liệu và quyền riêng tư, an ninh mạng, lỗi hệ thống và chuỗi cung ứng. Do đó, khi xây dựng tiêu chuẩn, Việt Nam nên bám sát vào các nhóm rủi ro này, đồng thời tham khảo các chuẩn mực quốc tế đang hình thành rất nhanh trong lĩnh vực AI.

Ba trụ cột kiến tạo "AI Mở" Việt Nam

Với chủ đề "AI với công nghệ mở và mã nguồn mở", Diễn đàn công nghệ mở 2025 là nơi các chuyên gia tìm ra chiến lược để Việt Nam bứt phá, không còn đi sau. Cần tìm cách để biến người dùng thành người sáng tạo, để AI được phát triển một cách an toàn và tự chủ.

Phát biểu tổng kết Diễn đàn, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, mã nguồn mở là "con đường" để phát triển AI Make in Viet Nam. Theo đó, muốn có AI, Việt Nam phải có hạ tầng tính toán, hạ tầng dữ liệu, phải an toàn và có chủ quyền.

Bộ trưởng cũng khẳng định AI hiện nay được nhận định là 'hạ tầng trí tuệ quốc gia" và công nghệ mở chính là con đường để Việt Nam làm chủ hạ tầng đó.

Các trụ cột của hạ tầng trí tuệ Việt Nam là hạ tầng tính toán và dữ liệu quốc gia, mô hình nền tảng và công nghệ lõi, nhân lực và cộng đồng trí tuệ, hệ sinh thái ứng dụng và đổi mới, thể chế, tiêu chuẩn và an toàn AI.

Bộ trưởng cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ đang hành động khẩn trương để thúc đẩy các trụ cột nói trên, tập trung vào hoàn thiện Luật Trí tuệ nhân tạo, nhấn mạnh con đường AI Việt Nam như trung tâm tính toán dữ liệu AI mở, công nghệ mở, các khung thử nghiệm.

Theo Bộ trưởng, đầu 2026, Việt Nam sẽ xây dựng và ban hành chiến lược quốc gia về công nghệ mở. Nhà nước sẽ dẫn dắt phát triển công nghệ mở Việt Nam, "coi đây là con đường để làm chủ công nghệ".

Bộ trưởng kêu gọi cộng đồng "cùng nhau đưa AI vào từng bệnh viện trường học, doanh nghiệp", để công nghệ mở khai phóng trí tuệ Việt Nam. "AI mở sẽ là động lực để Việt Nam bứt phá trở thành quốc gia phát triển", ông nhận định.

Khánh An